hetyckie państwo
 
Encyklopedia PWN
hetyckie państwo, w źródłach klinowych Hatti,
państwo Hetytów w Anatolii, istniejące od XVII do pocz. XII w. p.n.e.;
jego dzieje ukazują gliniane tabliczki, odkrywane przez archeologów niem. od 1906 na terenie dawnej stolicy, Hattusas (Boğazkale). Państwo h. utworzyli Hetyci na ziemiach zamieszkanych przez Protohetytów; po zasymilowaniu się z otoczeniem protohetyckim narzucili jednak swój język. Założycielem państwa prawdopodobnie był Hattusilis I; wkrótce obejmowało ono niemal całą Anatolię, a ekspansja na wschód ku Syrii doprowadziła za czasów Mursilisa I do upadku Jamhadu i dynastii starobabilońskiej. Później walka o władzę spowodowała kryzys, którego nie zahamowały reformy Telipinusa. Kolejno odpadały podbite prowincje; północną prowincję, ostoję dawnej tradycji, zajęły plemiona Kaska, a w południowo-zachodniej Anatolii odrodziła się Arzawa. Odnowa państwa nastąpiła dopiero w XV w., najpierw pod rządami Tuthalijasa I, a po kolejnym kryzysie — Tuthalijasa III. Jak dawniej Hetyci dążyli do podboju Syrii, centrum ówczesnego świata; ok. poł. XIV w. Suppiluliuma I pokonał Mitanni, a po zajęciu niemal całej Syrii uczynił z niej zależną prowincję ze stolicą w Karkemisz i swym synem Pijasilisem jako wicekrólem. W ten sposób powstało imperium hetyckie, jedna z największych potęg Starożytnego Wschodu. W 2. poł. XIV w. Mursilis II walczył przeciw Kaska i ostatecznie rozbił Arzawę. Jego syn, Muwatallis II, prawdopodobnie z powodu wzrostu zainteresowania Egiptu Syrią, przeniósł stolicę do Tarhuntassa w południowej Anatolii. Wkrótce doszło do sławnej bitwy pod Kadesz (5. rok panowania Ramzesa II); wbrew propagandzie egipskiej zwyciężyli w niej Hetyci, a granica imperium przesunęła się na południe. W Anatolii brat króla, Hattusilis III, odebrał plemionom Kaska ziemie na północy, później obalił prawowitego władcę, swego bratanka Urhiteszuba (Mursilisa III), i sam zasiadł na tronie; doprowadził do stabilizacji w kraju i układu pokojowego z Egiptem. Za rządów jego syna, Tuthalijasa IV, wojny z coraz silniejszą Asyrią osłabiły wpływy Hetytów we wschodniej części imperium. Na pocz. XII w. p.h. upadło w niejasnych okolicznościach, zapewne także wskutek najazdu Ludów Morza na południowe prowincje Anatolii i wybrzeże Syrii. Trzon p.h. stanowiły krainy leżące wokół stolicy zarządzane przez urzędników król., otaczały go księstwa z lokalnymi dynastami. Podstawą gospodarki było rolnictwo i hodowla, ale kwitła też metalurgia, m.in. wytwarzano już przedmioty z żelaza; rozwijała się kultura, oryginalne piśmiennictwo, sztuka, zwłaszcza rel., i budownictwo.
Ludność p.h. tworzyły oprócz Hetytów także inne ludy, m.in. Luwici. Od XVI w. napływali do Anatolii Huryci, przynosząc zdobycze cywilizacji mezopotamsko-syryjskiej; u schyłku XV w. p.n.e. były widoczne silne wpływy huryckie na dworze król., stąd hipoteza, iż (od Tuthalijasa I?) władzę przejęła dynastia pochodzenia huryckiego. Składnik hurycki był odtąd obecny w sferze wierzeń i mitów, a jego zaskakujący rozkwit przypadał na 2. poł. XIII w., czyli kres obecności Hurytów w Anatolii. W rywalizacji języków imperium zwyciężył luwijski; w XIII w. mówiono nim powszechnie, a hetycki i hurycki przetrwały tylko w administracji i kulcie. Po upadku p.h. zluwizowana ludność Anatolii i północnej Syrii długo zachowywała dawne tradycje i przekazała je częściowo Grekom.
Maciej Popko
Bibliografia
T. Bryce The Kingdom of the Hittites, Oxford 1998;
H. Klengel Geschichte des hethitischen Reiches, Leiden–Boston–Köln 1999.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Hattusas, Brama Królewska (ob. Boğazkale, Turcja) fot. M. Witkowska/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia