gospodarka rynkowa
 
Encyklopedia PWN
gospodarka rynkowa,
ekon. jeden z głównych typów gospodarek, wyróżnianych ze względu na rodzaj regulacji procesów gospodarczych.
W teorii ekonomii nazwa „gospodarka rynkowa” jest stosowana na oznaczenie typu gospodarki, w której dominującym regulatorem procesów gospodarczych jest rynek. W języku potocznym oznacza gospodarkę kapitalistyczną, niezależnie od stadium jej rozwoju. Zazwyczaj przyjmuje się, że wzorcową gospodarką rynkową była brytyjska gospodarka z 1. połowy XIX w. Podkreśla się, że funkcje gospodarcze państwa były wtedy ograniczone do minimum — pełniło ono funkcję „nocnego stróża”.
Funkcjonowanie gospodarki rynkowej opisuje model konkurencji doskonałej. Przy typowych założeniach rynki osiągają równowagę wskutek dostosowywania się podaży i popytu. Ceny nie zależą od dostawców i odbiorców, lecz od relacji popytu i podaży. Wszystkie ceny czynników produkcji (płaca, procent, renta) są kształtowane na rynkach. Ceny dóbr w warunkach długookresowej równowagi ekonomicznej kształtują się na poziomie minimum przeciętnych długookresowych kosztów całkowitych i zapewniają największą skalę produkcji, a tym samym największe wykorzystanie czynników produkcji. Zyski w długim okresie kształtują się na poziomie normalnym, określonym przez minimum długookresowych przeciętnych kosztów całkowitych i są takie same we wszystkich gałęziach. Poziom płac jest wyznaczany przez relacje popytu i podaży pracy na rynku pracy. Płace zrównują się z wartością krańcowego produktu pracy. Konkurencja w tym modelu polegała na obniżaniu kosztów. Mimo uproszczeń, charakterystycznych dla każdej analizy modelowej, ustalenia te dość dobrze korespondowały z rzeczywistością gospodarczą. Stałe obniżanie kosztów w XIX w. było wymuszane przez: deflację (wskutek szybkiego wzrostu gospodarczego ilość dóbr na rynku rosła szybciej niż ilość pieniądza kruszcowego; w efekcie spadał przeciętny poziom cen) i cykl koniunkturalny (w fazie kryzysu spadały ceny, co groziło bankructwem firmom o wysokich kosztach). Działał tu przymus ekonomiczny — ten, kto nie był zdolny do obniżania kosztów, był eliminowany z rynku. Oprócz przymusu ekonomicznego, wpływ na obniżanie kosztów miało również dążenie przedsiębiorców do uzyskiwania zysków ekonomicznych. Najskuteczniejszą drogą ich osiągnięcia było wprowadzanie postępu technicznego oraz nowych produktów. Były to sposoby umożliwiające szybki wzrost całej gospodarki. W konkurencji doskonałej podziału dochodów między czynniki produkcji dokonywał rynek. W XIX w. pierwotny podział dochodów na szczeblu przedsiębiorstwa praktycznie nie był korygowany przez państwo. Mimo faktu, że trudno takiemu mechanizmowi regulacyjnemu zarzucać stronniczość, jego następstwa, zwłaszcza w sferze podziału, wzbudzały wiele kontrowersji. Porównując procesy ludnościowe okresu feudalizmu i wczesnego kapitalizmu, wyraźnie widać, że ten ostatni przyniósł znaczny postęp. Dokonało się w nim przejście demograficzne, co było zapewne możliwe tylko dzięki wydatnemu podniesieniu standardu życia wielu warstw społecznych. Zapoczątkowane wtedy procesy doprowadziły do powstania klasy średniej, decydującej o obliczu współczesnych społeczeństw krajów rozwiniętych. Od początku XIX w. płace realne w Wielkiej Brytanii systematycznie i szybko rosły. Wcześniej, w okresie merkantylizmu, nastąpił ich duży spadek, mimo rozwoju handlu i podboju kolejnych kolonii. Od początków rozwoju kapitalizmu rynkowego płace realne wzrosły dwunastokrotnie). Procesy demograficzne pozwalają stwierdzić, że w XIX w., w gospodarce rynkowej nastąpił, nie mający precedensu w dziejach ludzkości, wzrost dobrobytu, który objął wiele grup społecznych, uprzednio wykluczonych z dostępu do bogactwa, a podział wytworzonego produktu stał się bardziej wyrównany.
Sławomir Sztaba
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia