gospodarka przemienno-odłogowa

gospodarka przemienno-odłogowa, gospodarka przerzutowa,

pierwotny sposób uprawy roli polegający na pozostawianiu odłogiem (odłóg) na co najmniej kilka lat pola o glebie wyjałowionej zazwyczaj wskutek kilkuletniego obsiewania.

Pole odłogujące było użytkowane przez kilka lub wiele lat jako pastwisko, po czym ponownie uprawiane; w przypadku porastania lasem lub krzewami po kilku latach, a w przypadku prymitywnej gospodarki żarowej — po kilkudziesięciu było wypalane (stąd ugór, od goreć) i ponownie poddawane uprawie; również w warunkach rozwiniętego rolnictwa ornego odłogowano przez kilka lat gorsze grunty położone z dala od osad wiejskich. Gospodarka przemienno-odłogowa była stosowana już we wczesnej epoce żelaza, powszechnie w starożytności; już wówczas, a zwłaszcza we wczesnym średniowieczu, ustąpiła miejsca dwupolówce, a później trójpolówce ugorowej. Na ziemiach polskich początki gospodarki przemienno-odłogowa można wiązać z pojawieniem się w IV w. p.n.e. na Śląsku i w południowej Małopolsce Celtów, niosących ze sobą nowe sposoby gospodarowania przyswajane przez miejscową ludność; dominacja gospodarki przemienno-odłogowej trwała zapewne do X w., została prawie całkowicie zaniechana w XIII–XIV w., w okresie rozwoju osadnictwa na prawie niemieckim; sporadycznie utrzymała się aż do XIX w. na ziemiach słabo zagospodarowanych, np. w niektórych wsiach na Rusi Czerwonej.