geosynklina
 
Encyklopedia PWN
geosynklina
[gr. gḗ ‘ziemia’, sygklínō ‘nachylam ku sobie’],
geol. według do niedawna powszechnie przyjmowanej, zdezaktualizowanej obecnie koncepcji — rozległa i ruchliwa strefa skorupy ziemskiej, która podczas długotrwałego rozwoju podlegała najpierw silnemu pogrążaniu i wypełnianiu przez osady, a następnie intensywnym deformacjom i wypiętrzaniu.
Osady geosynklinalne były następnie fałdowane i wypiętrzane, dając początek wielu pasmom górskim (orogenom), a zjawiskom tym towarzyszyły procesy magmatyzmu i metamorfizmu.
geosynklina jest zwykle położona na obrzeżu kontynentu; dzieli się na 2 strefy: zewn., leżącą bliżej kontynentu, zw. miogeosynkliną, i wewn. — zw. eugeosynkliną, rozwiniętą w większej odległości od kontynentu, cechującą się bardziej intensywnym wulkanizmem i wyłącznym występowaniem kompleksów ofiolitowych. W pierwszym etapie rozwoju geosynklina podlega powolnemu, silnemu obniżaniu i rozciąganiu (tensji); tworzą się rozłamy wgłębne, a przez pęknięcia w skorupie ziemskiej wydobywają się lawy zasadowe i ultrazasadowe. W następnym etapie g. ulega ściskaniu (kompresji), wynurzają się z niej grzbiety lub pasma wysp, które ulegając niszczeniu dostarczają materiału okruchowego dla osadzających się w sąsiednich obniżeniach osadów fliszu. W kolejnej fazie rozwoju w geosynkliniy następują fałdowania osadów oraz zwykle znaczne przemieszczenia poziome mas skalnych wzdłuż powierzchni nasunięć, na znaczną odległość (setek km); zachodzą potężne intruzje granitoidów, kompleksy skalne ulegają metamorfizmowi. Wszystkie te procesy prowadzą do likwidacji zbiornika geosynklinalnego, morze zostaje zepchnięte do rowu przedgórskiego na przedpolu orogenu, w którym powstają grube serie osadowe, zw. molasą. Ostatnim etapem ostatecznie formującym łańcuch górski jest jego izostatyczne wydźwignięcie, któremu towarzyszy wulkanizm bazaltowy.
Pojęcie geosynkliny zostało wprowadzone w XIX w. przez J. Halla i J. Danę (na podstawie obserwacji prowadzonych w Appalachach), a rozszerzone w  XX w. m.in. przez H. Stille’go i J. Auboina. Koncepcja g. została wyparta przez teorię tektoniki płyt litosfery, która powstawanie gór wiąże z kolizją płyt litosferycznych w strefach subdukcji.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia