fotografia
 
Encyklopedia PWN
fotografia
[gr. phōs, phōtós ‘światło’, gráphō ‘piszę’],
otrzymywanie trwałych obrazów na powierzchniach pokrytych substancją światłoczułą (promienioczułą); również gotowy obraz fot. pozytywowy na podłożu nieprzezroczystym.
W powszechnie stosowanej fotografii na materiałach srebrowych substancją światłoczułą jest emulsja fotograficzna (materiały do fotografii barwnej składają się z 3 warstw — czułych na 3 barwy zasadnicze); w niej tworzy się obraz utajony w wyniku naświetlenia (napromieniowania) jej w aparacie fot. bądź naświetlenia przez przezroczystą błonę o zróżnicowanej gęstości optycznej, naświetlania w sposób wytwarzający na emulsji cień przyłożonego przedmiotu (luksografia, radiografia), bądź też napromieniowania promieniowaniem emitowanym przez fragmenty przyłożonego przedmiotu (autoradiografia). Obraz utajony może być wytworzony przez promieniowanie widzialne, rentgenowskie, podczerwone, nadfioletowe, promieniowanie gamma i in. Trwały obraz widzialny utworzony z ziaren metalicznego srebra lub barwników otrzymuje się przez poddanie naświetlonej emulsji obróbce fotograficznej. Uzyskany obraz jest negatywem, tzn. jasnym miejscom fotografowanego obiektu odpowiadają ciemne miejsca obrazu, a miejscom ciemnym — jasne; w przypadku fotografii barwnej, dodatkowo, barwie oryginalnej odpowiada barwa dopełniająca. Negatyw wykonuje się przeważnie na materiale przezroczystym; rzutując światło przez taki negatyw na materiał pozytywowy otrzymuje się (po analogicznej obróbce fotograficznej) obraz pozytywowy (metoda negatywowo-pozytywowa). Pozytyw wykonuje się na materiale o podłożu nieprzezroczystym (papier) lub przezroczystym. Materiał zdjęciowy można również poddać wywoływaniu odwracalnemu, otrzymując pozytyw na materiale zdjęciowym (diapozytyw). Stosuje się też metody odwracalno-odwracalne, w których obraz końcowy powstaje po poddaniu materiału zdjęciowego wywoływaniu odwracalnemu i kopiowaniu tak otrzymanego obrazu ponownie na materiale odwracalnym.
Terminu fotografia pierwszy użył 1839 (również terminów negatyw i pozytyw) W. Herschel. Ten sam rok przyjmuje się za datę powstania fotografii — L.J.M. Daguerre ogłosił wtedy zasady dagerotypii, a (prawie jednocześnie) W.H. Talbot talbotypii. Wynalazki te były możliwe dzięki wcześniejszemu poznaniu camera obscura (pierwowzór aparatu fot.) i światłoczułości soli srebra (J.H. Schultze 1727).
Kolejne ważne daty w historii fotografii: 1840 — obiektyw portretowy J. Petzvala; 1841 — pierwszy metal. aparat fot. P.W.F. Voigtländera; 1848 — proces kolodionowy (F.S. Archer); 1862 — wywoływanie w środowisku zasadowym (Ch. Russel); 1871 — emulsja żelatynowa (R.L. Maddox); 1873 sensybilizacja opt. (H. Vogel); 1887–89 — błona o podłożu celuloidowym (H. Goodwin i niezależnie G. Eastman); 1890 — pierwszy anastygmat; 1903–04 — sensybilizacja panchromatyczna (A. Miethe, A. Traube, E. König); 1910–14 — podstawy metod fotografii barwnej (R. Fischer); 1925 — sensybilizacja na podczerwień; 1925 — aparat małoobrazkowy Leica (O. Barnack); 1929 — lustrzanka 2-obiektywowa 6 × 6 cm Rolleiflex; 1936 — sensybilizacja chem. solami złota (R. Koslowsky); 1936 — 1-obiektywowa lustrzanka małoobrazkowa Exakta; 1936 — barwne materiały 3-warstwowe (Kodachrome, Agfacolor); 1941–42 — dyfuzyjne metody fot. (niezależnie od siebie A. Rott, E. Weyde); 1947 — Polaroid, aparat i materiały do fotografii natychmiastowej (Landa proces); 1947 — pryzmat pentagonalny; 1949 — 1-obiektywowa lustrzanka 6 × 6 cm Hasselblad (V. Hasselblad); 1964 — obiektyw zmiennoogniskowy Zoomar firmy Voigtländer; 1966 — początki wprowadzania układów elektronicznych do aparatów fot. w celu ich zautomatyzowania; 1978 autofocus; 1980 — próby otrzymywania obrazów na nośnikach magnet. (wideofotografia); 1986 — T-kryształy (płaskie, trójkątne kryształki halogenków srebra w sposób istotny zwiększające parametry materiałów światłoczułych); 1990 — system Photo Compact Disc Kodaka, zapisujący na płytach kompaktowych zdjęcia wykonane tradycyjną techniką fotograficzną; lata 90. fotografia cyfrowa.
Rozwój fotografii artystycznej jest ściśle związany z rozwojem techniki fotograficznej. Statyczność pierwszych zdjęć, spowodowana długimi czasami naświetlania, upodobniała fotografię do malarstwa (D.O. Hill). Spopularyzowanie fotografii w wyniku wynalezienia płyt kolodionowych spowodowało zanik ambicji artyst.; odrodzenie fotografii jest związane z rozwojem fotografii portretowej i wpływem impresjonizmu (miękki rysunek, fotomontaż, fotograficzne techniki specjalne). Udoskonalenia techn. pozwoliły na rozwój fotografii dążącej do wiernego, niemal naturalist. odtwarzania rzeczywistości. Wprowadzenie aparatu małoobrazkowego (format obrazu 24 × 36 mm) spowodowało rozwój reportażu fot., osiągającego szczytowy rozkwit po II wojnie świat.; obecnie obserwuje się dążenie do jak najsilniejszego zaakcentowania osobistego wpływu fotografa na tworzone dzieło (fotografia subiektywna).
Od pierwszych lat swego istnienia fotografia była (i jest obecnie) ważną pomocą i metodą badawczą w nauce i technice; pierwsze zdjęcie Księżyca wykonano 1840 (fotografia astronomiczna); fotografia ultraszybka pozwala badać procesy przebiegające z wielką szybkością lub bardzo krótko; emulsje jądr. są ważnym środkiem badawczym w fizyce jądr. i fizyce cząstek elementarnych; fotografia rentgenowska, a obecnie również fotografia NMR są zaliczane do podstawowych metod diagnostycznych w medycynie; fotografia jest też bardzo przydatna w nieniszczących badaniach materiałów. Fotografia znacznie rozszerza możliwości poznawcze, umożliwiając rejestrację promieniowania niewidzialnego (podczerwień, nadfiolet) oraz promieniowania bardzo słabego (sumowanie w czasie długiego naświetlania).
Bibliografia
M. ILIŃSKI, R. KREYSER Ilustrowana encyklopedia dla wszystkich. Podstawy fotografii, Warszawa 1981;
G. TEICHER Fototechnika, Warszawa 1982;
I. PŁAŻEWSKI Spojrzenie w przyszłość polskiej fotografii, Warszawa 1982.
J. Hedgecoe Fotografia: jak najlepiej fotografować, wyd. 4, Warszawa 1999.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Camera obscura, XVIII-wieczna rycina ilustrująca jej budowę i działaniefot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Szczuka Mieczysław, Dymy nad miastem, ok. 1927fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia