etruska sztuka,
działalność artystyczna Etrusków zamieszkujących tereny środkowej Italii, między Morzem Tyrreńskim, Tybrem i Arno, od IX do I w. p.n.e.
etruska sztuka
Encyklopedia PWN
We wczesnym okresie (IX–VIII w. p.n.e.) dominowało geometryczne, abstrakcyjne zdobnictwo (ceramika z impastem, ozdoby i broń z brązu, od połowy VIII w. ceramika malowana toczona na kole, naczynia z blachy brązowej z dekoracją repusowaną); w VII w. przekształcenie wiosek kultury willanowiańskiej w osady typu miejskiego z prostokątnymi domami o kamiennych fundamentach i dwuspadowych dachach, świątyniami krytymi dachówką i zdobionymi płytą terakotową zgodnie z korynckimi wzorami; zmiana obrządku ciałopalnego na szkieletowy — groby fosowe i komorowe, nakryte ziemnymi nasypami (tzw. tumulus) z bogatym wyposażeniem; komory grobowe kute w tufie naśladowały wnętrza domów mieszkalnych; w Clusium (Chiusi) zachował się obrządek kremacji — urny o pokrywach w kształcie głowy zmarłego (kanopy); rozkwit sztuki zdobniczej — złotnictwo z technikami granulacji (Caere; obecnie Cerveteri) i filigranu (Vetulonia); wyroby z brązu i kości słoniowej, naczynia malowane o motywach geometrycznych i zoomorficznych; ok. połowy VII w. naczynia typu bucchero, zdobienie ceramiki scenami z greckiej mitologii (Krater Arystonota); pod koniec VII w. powstały warsztaty ceramiki etrusko-korynckiej (Wulczi, Weje, Caere, Tarkwinie). W 2. połowie VI w. (okres stylu jońsko-etruskiego) rozkwit miast nadmorskich: Wulczi — drobna plastyka figuralna z brązu (Tyrrhena sigilla) i użytkowa (kandelabry), ceramika malowana (wazy pontyjskie, Grupa Bluszczu, Grupa la Tolfa), rzeźby kamienne; Tarkwinie — malarstwo grobowe (sceny tańca, bankietów, igrzysk związanych z uroczystościami pogrzebowymi w grobach: Lwic, Augurów, Polowania i Połowu Ryb, Barona); Caere — toreutyka, rzeźby terakotowe (sarkofag Małżonków); Weje — rzeźby terakotowe (działalność Wulki i jego szkoły, Apollo z Wejów). W V w. klęski poniesione w walkach położyły kres bogactwu Etrurii; nastąpił upadek miast nadmorskich i wzrost znaczenia miast w głębi kraju: Falerii (obecnie w pobliżu Civita Castellana) i Volsinii (obecnie Bolsena), utrzymujące kontakty z Grekami z południowej części Półwyspu Apenińskiego, wyrabiały wazy czerwonofigurowe faliskie, terakoty architektoniczne z wpływami greckich mistrzów Fidiasza, Polikleta, Lizypa; Clusium — urny antropomorficzne; Praeneste (obecnie Palestrina) — lustra i cisty z brązu o rytych scenach mitologicznych. Ostateczny podbój Etrurii przez Rzymian (zdobycie Volsinii, 265 r.) spowodował ożywienie produkcji i rozszerzenie jej na skalę przemysłową (naczynia czerwonofigurowe, lustra), co wpłynęło na obniżenie poziomu wykonawstwa. Reliefy urn grobowych z Volaterrae (obecnie Volterra), Clusium i Peruzji (obecnie Perugia) z seriami scen mitologicznych o wyraźnych związkach z grecką tragedią wykazują zamiłowania do patetycznych, ekspresyjnych, malarskich nurtów sztuki hellenistycznej — typowych dla ośrodków małoazjatyckich. W południowej Etrurii rozpowszechnione terakotowe ex vota w kształcie głów ludzkich przejawiały czasami dosadny ekspresyjny realizm zapowiadający rzymski portret późnorepublikański. W połowie I w. Etruria utraciła swoją odrębność kulturową. Sztuka etruska wzbogaciła sztukę rzymską oryginalnymi miejscowymi cechami wynikającymi z etrusko-italskich wierzeń, obrzędów i upodobań, a także przygotowała sztukę rzymską do pełnej asymilacji formy helleńskiej, organicznej.
