endokrynologia

endokrynologia

[gr. éndon ‘wewnątrz’, krínō ‘oddzielam’, lógos ‘słowo’, ‘nauka’],

nauka o gruczołach wydzielania wewn., czyli dokrewnego, o wytwarzanych przez nie substancjach biologicznie czynnych zw. hormonami i sposobie ich działania w ustroju oraz o chorobach wywołanych zaburzeniami ich czynności lub zmianami anatomicznymi w obrębie tych gruczołów;

Do gruczołów wydzielania wewn., stanowiących samodzielne narządy należą: przysadka, tarczyca, przytarczyce, nadnercza, gruczoły płciowe żeńskie i męskie, wyspy trzustkowe Langerhansa, łożysko i, prawdopodobnie, szyszynka; zdolność do wytwarzania biologicznie czynnych substancji wykazują również inne tkanki nie uformowane w narządy wydzielnicze, jak śluzówka przewodu pokarmowego wydzielająca tzw. enterohormony (m.in. sekretyna, cholecystokinina, enterogastron, enteroglukagon, somatostatyna), komórki przedsionków serca wydzielające tzw. przedsionkowy peptyd natriuretyczny, jądra podwzgórza mózgu wytwarzające neurohormony, które pobudzają albo hamują w przysadce syntezę lub uwalnianie hormonów. Do przedmiotu badań endokrynologii należą wszystkie dziedziny wiedzy dotyczące budowy i czynności gruczołów wydzielania wewn., struktury i działania hormonów w stanach zdrowia i w warunkach chorobowych. Niektóre objawy zaburzeń hormonalnych znano już w starożytności (np. mlekotok nie związany z okresem karmienia, cukrzycę), jednak właściwy rozwój endokrynologii zapoczątkowano w 2. poł. XIX w.; przyczynili się do niego, m.in.: R.J. Graves i K.A. Basedow (nadczynność tarczycy), Th. Addison (niewydolność kory nadnerczy), P. Marie (akromegalia), N. Cybulski i W. Szymonowicz (wyciąg z rdzenia nadnerczy), J.B. Collip (hormon przytarczyc). Najszersze zastosowanie znajduje endokrynologia w dziedzinie chorób wewn., pediatrii i ginekologii, ale w praktyce jest nauką interdyscyplinarną, z której korzystają wszystkie niemal gałęzie medycyny.