empiryzm
 
Encyklopedia PWN
empiryzm
[gr. émpeiros ‘doświadczony’],
filoz. kierunek w teorii poznania wywodzący poznanie ludzkie z doświadczenia zmysłowego, zewnętrznego lub wewnętrznego.
W sporze o źródła poznania empiryzm, przeciwstawiając się racjonalizmowi, który wywodzi poznanie z czystego rozumu, rozstrzyga problem genezy poznania (empiryzm genetyczny) oraz problem sposobów osiągania zgodnego z prawdą poznania rzeczywistości (empiryzm metodologiczny). Empiryzm genetyczny (przeciwstawny natywizmowi) głosi, że umysł jest pierwotnie pozbawiony treści poznawczych (tabula rasa ‘niezapisana tablica’), których dostarcza mu (bezpośrednio lub pośrednio) doświadczenie; w wersji skrajnej wiąże się ono ściśle z sensualizmem. Empiryzm metodologiczny, przeciwstawiając się racjonalizmowi metodologicznemu, broni tezy, że poznanie prawdziwe jest zawsze oparte na poprzedzającym je doświadczeniu i jedynie w nim może znajdować uzasadnienie; teza ta nie oznacza negowania roli czynników rozumowych w procesie poznawczym, przeczy jedynie możliwości tzw. czystego rozumowania, niezwiązanego z doświadczeniem.
Zaczątki empiryzmu można znaleźć w filozofii starożytnej (problem wartości poznania zmysłowego), w swej klasycznej postaci wystąpił w nowożytnej filozofii angielskiej, zwłaszcza u F. Bacona i J. Locke’a; D. Hume rozwinął empiryzm, ale także poddał krytyce, podważając zasadność przenoszenia w przyszłość wniosków wysnutych z doświadczenia. I. Kant podjął próbę syntezy tradycji empiryzu z racjonalizmem. Empiryzm połączony z pozytywizmem, a później z ewolucjonizmem, stał się jednym z głównych czynników kształtujących europejskiej myśl filozoficznej i naukowej w 2. połowie XIX w.; wg przedstawicieli neopozytywizmu twierdzenia są sensowne tylko wtedy, gdy poddają się weryfikacji przez doświadczenie; kryterium to osłabił K. Popper, uznając za naukowe sądy falsyfikowalne, tj. takie, które można obalić empirycznie.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia