ekspresjonizm

ekspresjonizm

[fr. expressionnisme < łac.],

kierunek w sztukach plastycznych, literaturze, muzyce, teatrze i filmie, rozwijający się od ok. 1910 do początku lat 30., głównie w Niemczech i stamtąd oddziaływał na inne kraje.

Odrzucał impresjonistyczne i naturalistyczne zasady ujmowania rzeczywistości, tradycyjnemu realizmowi opisowemu i psychologicznemu przeciwstawiał postulat wyrażania prawd absolutnych i uniwersalnych przez spontaniczną ewokację stanów podświadomych, wewnętrznych wizji i przeżyć, a estetyzującym i kontemplacyjnym nurtom modernizmu — ideę moralnej i społecznej powinności sztuki. Filozoficznych i artystycznych uzasadnień poszukiwał w antypozytywistycznych prądach myśli europejskiej przełomu XIX i XX w. (F.W. Nietzsche, H. Bergson, S. Freud), w tradycji średniowiecznej, barokowej i romantycznej, w twórczości symbolistów, a także w mistyce i teozofii orientalnej. Z założeń spirytualistycznych, koncentrujących się głównie na dualistycznej wizji życia, jako terenu walki ducha z materią i dobra ze złem, ekspresjonizm wyprowadzał utopijno-moralistyczny program przebudowy świata przez przywrócenie człowiekowi poczucia autentycznej, ponadosobowej więzi z ogólnoludzką wspólnotą, naturą czy Bogiem. Program ten przyjmował w realizacji postać dążeń niezwykle różnorodnych — od metafizyczno-religijnych i mistycznych do anarchicznych, pacyfistyczno-humanitarnych i radykalno-społecznych. Te ostatnie, obejmowane wspólną nazwą aktywizmu, wyrażały się często w ostrych atakach na instytucje społeczeństwa mieszczańskiego i ustroju kapitalistycznego, w potępieniu militaryzmu, a zwłaszcza biurokratyzacji i mechanizacji życia w warunkach cywilizacji urbanistyczno-technicznej, która była dla ekspresjonistów zarówno przedmiotem fascynacji, jak odrazy, uzewnętrzniającej się np. w katastroficznym profetyzmie lub w poszukiwaniu azylu w świecie ludowego czy egzotycznego prymitywizmu.

Kirchner Ernest Ludwig, Sąd Parysa, 1912 — Ludwigshafen, Wilhelm-Hack-Museum

Nolde Emil, Maria Egipcjanka, 1912 — Kunsthalle Hamburg

Munch Edvard, Krzyk, 1893 — Galeria Narodowa, Oslo

Mendelsohn Erich, wieża Einsteina w Poczdamie, 1920

Munch Edvard, Taniec życia, 1899 — Nasjonalgalleriet, Oslo

Kokoschka Oskar, Most Karola, 1934 — Národní galerie, Praga