ekonomia dobrobytu,
teoretyczny nurt w ekonomii XX w., głoszący, że w gospodarce rynkowej jest konieczna ingerencja państwa tak kształtująca stosunki podziału, by każda jednostka mogła osiągnąć odpowiedni udział w dobrobycie.
ekonomia dobrobytu
Encyklopedia PWN
Pierwszą teoretyczną pracą poświęconą ekonomii dobrobytu była książka A.C. Pigou Wealth and Welfare (1912) oraz jej rozszerzona wersja Economics of Welafare (1920). Pigou wyróżnił 2 zasadnicze kryteria pomiaru wzrostu dobrobytu: wzrost produktu społecznego netto przy niezmienionym wkładzie czynników produkcji; podział dochodu narodowego preferujący ludzi żyjących w gorszych warunkach materialnych. Dobrobyt społeczny był dla niego sumą potrzeb poszczególnych jednostek.
Kolejne pokolenia ekonomistów — przedstawiciele nowej ekonomii dobrobytu: H. Hotteling, A.P. Lerner, N. Kaldor, J.R. Hicks, M.W. Reder, P.A. Samuelson oparli swe rozważania na koncepcji użyteczności porządkowej oraz wprowadzili pojęcie społecznej funkcji dobrobytu (G.J. Stigler The New Welfare Economics, w: „American Economic Review” 1943 nr 33). Zastosowali w swej analizie zasadę optimum w sensie Pareto, zgodnie z którą za optymalną można uznać sytuację, gdy nie jest możliwe zwiększenie dóbr jednej osoby bez jednoczesnego pogorszenia sytuacji innych.
Od lat 50. XX w., szukając odpowiedzi na pytanie jak, z politycznego punktu widzenia, pogodzić różne preferencje indywidualne, zapoczątkowano teorię dobrobytu, zwaną teorią wyboru społecznego. Powrócono do teorii umowy społecznej, co zaowocowało pracami J. Harsany’ego (Cardinal Welfare, Individualistic Ethics, and Interpersonal Comparisons of Utility, „Journal of Political Economy” 1955), J.M. Buchanana i G. Tullocka (The Calculus of Consent. Logical Foundations of Constitutional Democracy 1962; Polluters Profit and Political Response: Direct Controls versus Taxes, „American Economic Review” 1975 nr 2 ), A.K. Sena (Collective Choice and Social Welfare 1970; Social Choice and Welfare, 1982) oraz J. Rawlsa (Teoria sprawiedliwości 1994), który zaproponował funkcję „maxmin” (maksymalny dobrobyt najmniej zyskującej jednostki). Teoria ekonomii dobrobytu została stworzona dla warunków konkurencji doskonałej. Tylko przy takim założeniu można określić położenie optimum społecznego. Sytuacja komplikuje się, gdy mamy do czynienia z innym rodzajem rynku, na którym warunki marginalne, konieczne dla wyznaczenia optimum społecznego, nie są spełnione. Z krytyki systemu niedoskonałej konkurencji i z idei teorii dobrobytu wyłoniły się 2 nurty usiłujące dostosować koncepcję optimum społecznego do realiów gospodarki. A.P. Lerner wykazał, że interwencja państwa może prowadzić do zachowania proporcji w wielkościach marginalnych i przyczyniać się do kształtowania społeczeństwa dobrobytu. (Economics of Control 1944). Jego nazwisko kojarzy się z koncepcjami państwa dobrobytu i z regulacją. Drugi nurt to teoretyczna wizja gospodarki socjalistycznej O. Langego i jego przekonanie, że centralny planista metodą prób i błędów zapewni spełnienie wszystkich marginalnych warunków określających funkcję dobrobytu (On the Economic Theory of Socialism 1936; Podstawy ekonomii dobrobytu, w Dzieła, t. 1 1973). Wizja planisty imitującego idealny rynek była punktem wyjścia dla tzw. zachodniej dyskusji o możliwości racjonalnego gospodarowania w socjalizmie. Ogólnie rzecz ujmując, ekonomia dobrobytu ewoluowała, tworząc 3 fundamentalne teorematy: 1) rynek doskonale konkurencyjny zapewni optymalność w sensie Pareto; 2) w przypadku zaistnienia efektów zewnętrznych mogą zostać one skutecznie zniwelowane poprzez politykę podatków i transferów państwa (postulat ograniczonej interwencji); 3) nie można wyznaczyć takiej społecznej funkcji dobrobytu, która nie byłaby odzwierciedleniem dyktatorskich poczynań rządów.
Danuta Drabińska
