diageneza

diageneza

[gr. diá ‘przez’, génesis ‘pochodzenie’],

geol. przemiany fiz. i chem. osadów i skał osadowych rozpoczynające się od momentu złożenia (depozycji) osadu, z wyłączeniem zmian spowodowanych przez współcz. procesy wietrzenia oraz procesy metamorfizmu;

obejmują zmiany składu miner., struktury, a niekiedy i składu chem. osadu prowadzące do jego stwardnienia, czyli konsolidacji, a w przypadku skały skonsolidowanej — do jej przemian rekrystalizacyjnych. Etapami diagenezy są: kompakcja, polegająca na zmniejszeniu się objętości osadu i wzroście jego gęstości wskutek utraty przez osad porowatości i wyciśnięcie z niego wody pod wpływem nacisku warstw nadległych; najsilniej kompakcji ulegają osady ilaste, w których proces ten prowadzi też do powstania złupkowacenia i utworzenia się łupków ilastych; cementacja, powodująca przekształcenie luźnego osadu w zwięzłą skałę wskutek krystalizacji — w wolnych przestrzeniach między ziarnami osadu — spoiwa skalnego, którym są np. węglany czy krzemionka; cementacji ulegają gł. skały okruchowe i węglanowe; rekrystalizacja, prowadząca na ogół do zwiększenia ziarnistości skały lub spoiwa skalnego i powstawania minerałów trwałych w miejsce nietrwałych (np. opal przechodzi w chalcedon, a następnie w kwarc), dzięki czemu np. piaskowiec kwarcowy przechodzi w b. zwięzły piaskowiec kwarcytowy; metasomatyczna przemiana diagenetyczna, polegająca na zmianie składu chem. i miner. osadu bądź skały osadowej pod wpływem aktywizacji chem. substancji miner. rozproszonej w osadzie lub wskutek wnikania do osadu lub skały osadowej z zewnątrz roztworów miner. o obcym składzie chem., co powoduje całkowite lub częściowe wypieranie pierwotnych składników skały i powstawanie na ich miejscu nowych minerałów (metasomatoza); ważnymi procesami metasomatycznych przemien diagenetycznych sa np.: dolomityzacja, sylifikacja. Badanie procesów diagenezy jest ważnym zadaniem sedymentologii i petrologii skał osadowych.