dekoracja teatralna
 
Encyklopedia PWN
dekoracja teatralna,
wizualne przedstawienie tła akcji scenicznej, wyrażone za pomocą środków malarskich, plastycznych lub architektonicznych.
Formy dekoracji teatralnej pozostają w ścisłym związku z architekturą i techniką teatralną i są uzależnione od estetycznych gustów epoki. W starożytnym teatrze greckim i rzymskim stosowano elementy malarskich dekoracji teatralnych (pinakes), wstawiane np. między podpory podium i rozpinane na ruchomych urządzeniach (graniastosłupy) rozsuwających się (scaena ductilis) lub obracających (scaena versilis). W średniowieczu tło widowisk stanowił początkowo wystrój wnętrz kościelnych i symbole religijne (np. krzyż), następnie całostki dekoracji w postaci mansjonów (scena symultaniczna). Mansjon wyobrażający raj-niebo ozdobiony był np. tronem Boga-Ojca wśród obłoków i aniołami, a wyobrażający piekło miał np. kształt paszczy Lewiatana buchającej płomieniami i dymem. W okresie renesansu (XVI w.) w dekoracji teatralnej wyodrębnił się kierunek symbolizmu architektonicznego kształtującego niezmienne tło sceny (scena celkowa, scena elżbietańska, pseudorekonstrukcje teatru antycznego, np. zachowany do dziś Teatro Olimpico w Vicenzie, projektu A. Palladia). Równocześnie rozwijał się kierunek malarskiego iluzjonizmu związany z malarstwem perspektywicznym i włoską sceną pudełkową. Malarskie dekoracje teatralne stosowano od końca XV w., głównie na tzw. scenie Peruzziego–Serlia; były one niezmienne dla całości przedstawienia i zróżnicowane w zależności od rodzaju sztuki: scena tragiczna — architektura monumentalna, komediowa — ulica miasta, satyrowa — pejzaż leśny. W połowie XVI w. we Włoszech uformowała się scena sukcesywna, na której zmiany dekoracji teatralnej odbywały się w czasie trwania spektaklu; służyły do tego urządzenia umieszczane po bokach sceny: do połowy XVII w. periaktoi, a od okresu późnego renesansu i baroku kulisy. Tył sceny był zamknięty rozsuwanym prospektem, a góra — stałą warstwą obłoków; w połowie XVII w. wprowadzono wymienne sufity. Obowiązywała zasada perspektywy centralnej, przełamana dopiero na początku XVIII w. przez F. Bibienę, który zastosował ujęcie skośne (scena veduta per angolo). W okresie rokoka rezygnowano niekiedy z perspektywy linearnej, kładąc nacisk na malarskie walory obrazu scenicznego; głównym elementem dekoracji teatralnej stał się prospekt, dbano też o plastyczne opracowanie efektów widowiskowych. Styl neoklasyczny końca XVIII i początku XIX w. wymagał przestrzegania postulatu wierności historycznej; dekoratorzy wprowadzili wówczas do swych projektów motywy architektoniczne zaczerpnięte z antyku, stylu romańskiego, gotyckiego i in. W okresie romantyzmu starano się w teatrze osiągnąć przede wszystkim nastrojowość, przedstawiano więc tajemnicze pejzaże, ruiny, podziemia, pieczary. Reakcja przeciwko stylowi romantycznemu w dekoracji teatralnej doprowadziła w 2. połowie XIX w. do powstania dekoracji realistycznej; zaprzestano stosowania kulis; rolę malowanych płaszczyzn przejęły elementy plastyczne (praktykable) ustawiane swobodnie na scenie otoczonej horyzontem lub zamkniętej ścianami przedstawianego pomieszczenia; wierność historyczna przekształciła się w antykwaryzm. Założenia realizmu w dekoracji teatralnej realizowali Meiningeńczycy w Niemczech, następnie m.in. Teatr MałyTeatr Artystyczny w Rosji, a w stylu naturalistycznym Thé âtre Libre we Francji. Od początku XX w. dekoracja teatralna ponownie znalazła się pod wpływem kierunków malarskich; do teatru przenikały kolejne awangardy (kubizm, futuryzm, ekspresjonizm, abstrakcjonizm), dekoracje teatralne projektowali często znakomici malarze (P. Picasso, H. Matisse, F. Léger, S. Dali). Zjawiska te zbiegły się z koncepcjami artystycznymi reformy teatru, stały się podstawą nowych poszukiwań i eksperymentów (np. geometrycznej formy brył u A. Appii, ekspresyjna gra świateł pośród kotar i parawanów w projektach E.G. Craiga, konstruktywizm w teatrze rosyjskim), doprowadziły wreszcie do ukształtowania nowoczesnej scenografii, której główną tendencją jest wypracowanie specyficznie teatralnych form ukazywania rzeczywistości, współgrających z charakterem i nastrojem utworu dramatycznego.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Wyspiański Stanisław, Legenda, makieta dekoracji, 1904fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Dekoracja teatralna, projekt dekoracji do Hernaniego, J.B. Lavastreo V. Hugo, reż. E. Perrin, Paryż (1879).fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Appia Adolphe, projekt dekoracji do Parsifala R. Wagnera (nie zrealizowany) fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Craig Edward Gordon, Hamlet Williama Szekspira, projekt scenografii, 1904fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Fux Johann Joseph Angelica, vincitrice di Alcina fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia