dekabryści

dekabryści,

rosyjscy rewolucjoniści z 1. ćwierćwiecza XIX w.;

dekabryści, wywodzący się ze szlachty (w znacznej mierze ze środowiska oficerskiego), występowali przeciw samowładztwu carskiemu i prawu pańszczyźnianemu; na początku lat 20. XIX w. ukształtowały się 3 ośrodki dekabrystów: Petersburg (Towarzystwo Północne), Tulczyn na Ukrainie (Towarzystwo Południowe) i Kijów (Stowarzyszenie Zjednoczonych Słowian); najbardziej radykalne Towarzystwo Południowe przygotowało projekt konstytucji przyszłej Rosji („Prawda Ruska”) — m.in. zniesienie poddaństwa chłopów i pańszczyzny, częściowa likwidacja wielkiej własności ziemskiej, zniesienie różnic stanowych i utworzenie republiki demokratycznej; Polsce przyznano bezsporne prawo do niepodległości. Dekabryści prowadzili rokowania z przedstawicielami polskiego Towarzystwa Patriotycznego (W. Łukasińskim) w sprawie wspólnego wystąpienia zbrojnego. Po śmierci Aleksandra I, wykorzystując bezkrólewie, dekabryści wzniecili 25 (14) XII (rosyjski diekabr’ — stąd nazwa) 1825 powstanie 3 pułków na placu Senackim w Petersburgu, które po kilku godzinach zostało stłumione; zdławiono również powstanie pułku czernihowskiego stacjonującego na Ukrainie, które wybuchło 10 I 1826 (29 XII 1825); przywódcy (M. Bestużew-Riumin, P. Kachowski, S. Murawjow-Apostoł, K. Rylejew i P. Pestel) zostali powieszeni 1826, ok. 100 osób zesłano na Syberię (na katorgę lub osiedlenie). Dekabryści wywarli duży wpływ na rozwój życia umysłowego w Rosji (filozofię, historię, literaturę) i późniejszy ruch rewolucyjny.