cyna
 
Encyklopedia PWN
cyna
[niem.],
Sn, stannum,
pierwiastek chemiczny o liczbie atomowej 50;
Symbol: Sn
Nazwa łacińska: Stannum
Liczba atomowa: 50
Pierwiastek promieniotwórczy: nie
Grupa układu okresowego pierwiastków: 14 — węglowce
Odkrycie: starożytność
względna masa atomowa 118,710; cyna należy do grupy węglowców; tworzy 3 odmiany alotropowe; powszechnie znaną odmianą jest tzw. cyna biała (Sn β), krystalizująca w układzie tetragonalnym, o gęstości 7,28 g/cm3; jest to miękki, kowalny i ciągliwy, dający się walcować na bardzo cienkie blaszki (cynfolia, dawniej staniol) srebrzystobiały metal o niewielkiej wytrzymałości mechanicznej; odmiana β w temperaturze poniżej 13,2°C powoli przechodzi w tzw. cynę szarą (Sn α), o strukturze diamentu i gęstości 5,77 g/cm3; ta odmiana ma właściwości półprzewodnikowe. Przemiana cyny białej, o gęstszym upakowaniu atomów, w cynę szarą, o ich luźniejszym ułożeniu, przejawia się na wyrobach cynowych jako punktowe wybrzuszenia (później dziury), znane jako cynowa dżuma (zaraza, trąd lub ospa cynowa); w temperaturze 232°C cyna topnieje, w 2270°C — wrze. W warunkach normalnych cyna jest odporna na działanie czynników atmosferycznych, ulega działaniu mocnych, stężonych kwasów i zasad; ma właściwości amfoteryczne; przyjmuje stopnie utlenienia głównie II i IV (w cynowodorze, stannanie, SnH4 ma stopień utlenienia –IV); do najważniejszych związków cyny należą tlenki cyny SnO i SnO2, halogenki (np. chlorki cyny SnCl2 i SnCl4) oraz siarczki SnS i złotawożółty SnS2, znany pod nazwą złota mozaikowego, używany jako sztuczna pozłotka. Cyna występuje w nieznacznych ilościach w przyrodzie; głównym minerałem rudnym jest kasyteryt, z którego, po wzbogaceniu, otrzymuje się cynę przez redukcję węglem w piecach szybowych lub płomieniowych (SnO2 + 2C = Sn + 2CO); cynę surową (zanieczyszczoną głównie żelazem) rafinuje się ogniowo lub elektrolitycznie; cynę odzyskuje się w postaci SnCl4 z puszek po konserwach, działając suchym chlorem.
Cynę stosuje się głównie do cynowania blachy stalowej (używanej m.in. na puszki do konserw) oraz jako składnik stopów (cyny stopy). Cynę wykorzystuje się też w przemyśle materiałów elektronicznych, jest np. składnikiem warstwowych półprzewodników Sn/Ge, z domieszką arsenku galu. Stop cyny z miedzią (brąz) był stosowany już w czasach prehistorycznych (epoka brązu); cynę jako metal znano w Chinach i Japonii w XVIII w. p.n.e., w Egipcie — ok. VI w. p.n.e. Dawniej używano cyny do wyrobu przedmiotów użytkowych i artystycznych (konwisarstwo).
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia