burżuazja

burżuazja,

określenie zaczerpnięte z terminologii francuskiej (bourgeoisie), upowszechnione w Europie w XIX w. pod wpływem wrażenia, jakie wywarła rewolucja francuska 1789–99.

od końca XV w. określenie górnych, zamożnych warstw mieszczaństwa, wyraźnie odróżniającego się od szlachty, a także od ludu żyjącego z pracy swoich rąk. Z czasem termin burżuazja upowszechnił się, zwłaszcza we Francji, i oznaczał ogół ludzi posiadających kapitały i odpowiednio wysoką pozycję społeczną, a także wyróżniających się swoistym stylem życia i mentalnością (często krytykowanymi w literaturze). W niektórych krajach do burżuazji zalicza się również wielu przedstawicieli wolnych zawodów, którzy, np. w Polsce, byli określani raczej jako inteligencja. Znaczenie nieco ściślejsze termin burżuazja uzyskał w myśli socjalistycznej, zwłaszcza marksistowskiej, w której określał klasę społeczną dominującą w społeczeństwie kapitalistycznym i przeciwstawianą proletariatowi; według K. Marksa burżuazja to klasa właścicieli środków produkcji, żyjąca z przywłaszczania sobie wytworzonej przez robotników wartości dodatkowej. Tak pojmowanej burżuazji marksiści przypisywali doniosłą rolę historyczną (obalenie układów stanowych i stojącego za nimi państwa feudalnego), uznając zarazem, iż jest ona skazana na zagładę po zwycięstwie rewolucji proletariackiej. Jako klasa związana ściśle z kapitalizmem burżuazja jest przedstawiana jako główna siła polityczna ostatnich stuleci, a także społeczna baza powstającej w warunkach kapitalizmu kultury. W marksizmie przymiotnik „burżuazyjny” oprócz sensu opisowego ma również sens wartościujący — jako epitet wskazujący na klasowy egoizm, ciasnotę poglądów itd. Pojęcie burżuazji zakorzeniło się najmocniej we Francji; nie we wszystkich językach jest używane jednakowo często; unika go wielu przedstawicieli nauk społecznych. W Polsce, gdzie miasta były słabe, a kapitalizm rozwijał się z dużym opóźnieniem, określenia burżuazji, do czasu upowszechnienia się terminologii marksistowskiej, używano rzadko.