brytyjsko-irlandzki traktat

brytyjsko-irlandzki traktat,

porozumienie pokojowe zawarte 6 XII 1921 po powstaniu irlandzkim 1919–21;

w Londynie, między rządem brytyjskim a delegacją republikańskiego parlamentu (Dáil Éireann) i rządu irlandzkiego; poprzedzone 11 VII 1921 zawieszeniem broni, na mocy którego przerwano trwające od I 1919 walki w Irlandii przeciw panowaniu brytyjskiemu; wobec stanowczego sprzeciwu D. Lloyda George’a delegacja irlandzka pod kierunkiem A. Griffitha i M. Collinsa zrezygnowała z żądania niepodległości Irlandii; na mocy traktatu utworzono Wolne Państwo Irlandzkie o statusie dominium brytyjskie, obejmujące większość obszaru Irlandii (bez Irlandii Północnej), a także powołano mieszaną komisję do ustalenia granicy Irlandii Północnej oraz pozostawiono wojska brytyjskie w 5 bazach morskich w Irlandii; 7 I 1922 ratyfikowany przez Dáil Éireann niewielką większością głosów, 6 XII 1922 wszedł w życie; jego warunki wywołały głęboki podział w społeczeństwie; zostały odrzucone przez część patriotów irlandzkich (m.in. przez E. de Valerę) — zwolenników żądania suwerenności i jedności kraju; doszło do rozłamów w organizacjach republikańskich (w tym w Irlandzkiej Armii Republikańskiej) na frakcje pro- i antytraktatowe, a w konsekwencji do wybuchu wojny domowej w Irlandii 1922–23.