broń
 
Encyklopedia PWN
broń,
środki techniczne służące do: celowego rażenia (obezwładniania, zabijania) ludzi i zwierząt oraz niszczenia różnego rodzaju obiektów materialnych (budowli, sprzętu) — broń wojskowa (bojowa), polowania na zwierzynę — broń myśliwska, rywalizacji sportowej — broń sportowa, oraz obrony osobistej i ochrony mienia (indywidualnego i społ.) — broń cywilna.
Odpowiednia broń służy do obrony osób walczących (broń ochronna — hełmy, zbroje, kamizelki kuloodporne), a także do pozorowania lub nauczania działań bojowych (broń szkolna, ćwiczebna). Zwykle broń (z wyjątkiem białej) składa się ze środków rażenia (amunicji) i urządzeń służących przenoszeniu ich do celu. W zależności od zasięgu i skutków działania broń dzieli się na: konwencjonalną (klasyczną, ograniczone w przestrzeni i czasie skutki działania; wszelkie rodzaje broni białej, broń strzelecka, większość dział artyleryjskich, a także niektóre pociski rakietowe, bomby lotnicze i głębinowe, torpedy, miny itp.) i broń niekonwencjonalną (broń masowej zagłady; zniszczenia na bardzo dużych przestrzeniach, skutki rażenia mogą być odczuwane również jeszcze długo po użyciu broni, broń jądrowa; także broń chemicznabroń biologiczna). Skala użycia współczesnej broni i wykonywane za jej pomocą zadania bojowe powodują jej podział na broń: strategiczną, operacyjną i operacyjno-taktyczną oraz taktyczną. W zależności od budowy i zasad działania broń dzieli się na broń białą (o znaczeniu historycznym) oraz broń palnąbroń rakietową, które są podstawowymi składnikami uzbrojenia współczesnych systemów wojskowych, używanymi przez wojska lądowe, marynarkę wojenną i lotnictwo, wzajemnie się uzupełniając.
Do końca średniowiecza główną rolę odgrywała broń biała (obuchowa, np. maczugi, drzewcowa, sieczna) używana do walki wręcz, równocześnie rozpowszechniała się broń miotająca ręczna (np. proca, łuk) oraz ciężka (machiny miotające), a także uzbrojenie ochronne (hełmy, tarcze, zbroje). Z początkiem XIV w. pojawiła się pierwsza broń palna, którą od końca XV w. dzielono na ciężką (artyleria) i ręczną (rusznice, muszkiety, potem karabiny). Szersze jej zastosowanie w XV w. wywołało przełom w uzbrojeniu, fortyfikacji i sztuce wojennej; zanikało uzbrojenie ochronne, nie zabezpieczające przed pociskami broni palnej, a następnie broń biała (tylko szabla i lanca przetrwały aż do XX w. w kawalerii). Broń palną udoskonalano wprowadzając: w połowie XIX w. ładowanie odtylcowe, na przełomie XIX i XX w. — broń powtarzalną i automatyczną (samopowtarzalną, samoczynną, maszyn.), oraz ulepszono amunicję. W okresie wielkich wojen światowych wprowadzono samoloty bojowe, czołgi, gazy trujące (bojowe środki trujące) oraz broń biologiczną; podczas II wojny światowej szerokie zastosowanie znalazła broń rakietowa; koniec II wojny światowej przyniósł zastosowanie broni jądrowej. Współczesnej broni stawia się wysokie wymagania bojowe (np. moc ogniowa, zdolność manewrowa), techniczne (np. niezawodność) i ekonomiczne (koszt produkcji) przy jednoczesnym dążeniu do ograniczenia, a nawet wyeliminowania obecności człowieka w procesie jej użycia; spełnienie tych wymagań jest trudnym przedsięwzięciem, wiążącym się zwykle z koniecznością połączenia w funkcjonalną całość różnych elementów, zespołów i układów o bardzo zróżnicowanej budowie; ograniczanie udziału człowieka wymaga automatyzowania oraz informatyzowania broni, aż do jej pełnego zautomatyzowania i zastosowania technik sztucznej inteligencji. Powstaje obecnie broń określana mianem — system broni. Realizacja zadań przez system broni polega na przetwarzaniu zbioru wielkości wejściowych w zbiór wielkości wyjściowych; wielkościami wejściowymi są wielkości potrzebne do opisania wykrytego i zidentyfikowanego celu (np. jego położenie, prędkość), natomiast wyjściowymi — wielkości konieczne do tego, aby działanie zespołu rażącego na cel było jak najskuteczniejsze (np. odpowiedni tor lotu pocisku, moment rozerwania się jego skorupy na odłamki). W procesie użycia systemu broni wyróżnia się 4 elementy: wykrycie i ustalenie celu, naprowadzenie zespołu rażącego na cel, ruch zespołu rażącego do celu i działanie zespołu rażącego na cel; system broni musi też być wyposażony w następujące podsystemy: wykrywania i wyboru obiektu rażenia, kierowania oraz ogniowy, a ponadto przynajmniej w 2 podsystemy uzupełniające: podsystem pomocniczy (zapewniający prawidłowe działanie pozostałych podsystemów przez zasilanie energetyczne, zasilanie materiałowe, kontrolę stanu gotowości, itp.) i podsystem bazy lub podsystem nosiciela (łączący w jedną całość wszystkie podsystemy, tworzący możliwości przemieszczania się systemu broni oraz zapewniający ochronę załodze i urządzeniom).
Osiągnięcia nauki i techniki ostatniego ćwierćwiecza XX w. (np. lasery, mikroprocesory, nanotechnologie) zrewolucjonizowały współczesne systemy broni; możliwe stało się wyprodukowanie nowoczesnych systemów, takich jak: bomby lub pociski kasetowe (uwalniające liczne mniejsze bomby lub pociski, których łączne działanie może obejmować duży obszar), pociski manewrujące (z systemem naprowadzającym, który rozpoznaje teren, porównuje go z mapą cyfrową znajdującą się w pamięci komputera i koryguje tor lotu), samonaprowadzające się pociski rakietowe (samonaprowadzanie), samoloty niewykrywalne przez radar (dzięki zastosowaniu nowych materiałów, pokryć oraz niekonwencjonalnych kształtów); takie systemy broni zostały z dużym powodzeniem użyte 1991 podczas wojny nad Zatoką Perską, w wojnie w Bośni 1992–95, w akcji wojskowej Pustynny Lis przeciw Irakowi 1998 i w wojnie z Irakiem 2003.
Bibliografia
Encyklopedia broni red. D. Hartink, Warszawa 1995;
Słownik uzbrojenia historycznego, Warszawa 1998.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia