baskijska muzyka

baskijska muzyka,

muzyka narodu Basków, zamieszkującego Pireneje po obydwu stronach granicy fr.-hiszp., pod wieloma względami odrębna od muzyki występującej na terenie Europy.

Cechą m.b. jest wielkie zróżnicowanie gatunków i tańców związanych z wieloma okolicznościami życia. Należą tu m.in. pieśni dziecięce, kołysanki, gry, pieśni związane z pracą (zdecydowanie odrębne od występujących w strefie kultury śródziemnomor.), pieśni doroczne — rodzime, bądź pochodzenia fr., tzw. cantiques (pieśni śpiewane w kościele), pieśni liryczne, miłosne i pogrzebowe. Znamienna jest dla tych pieśni symbolika zwierzęca. Stylistycznie łączą one zasady sylabiczności (dominacja tekstu) z wokalizą demonstrowaną w mistrzowskich gwizdach. Duże znaczenie ma w m.b. improwizacja. Cechą charakterystyczną jest swobodne przechodzenie z jednego trybu (np. z dur lub moll) do innego (np. modalnego), także archaizowanie i stylizowanie. W m.b. brak jest określonych schematów tonalnych czy melodycznych. Zazwyczaj podstawą do improwizacji jest bardziej tekst niż schemat melodyczny. Niemniej jednak można wyróżnić cechy stylistyczne poszczególnych gatunków, np. pieśni pracy są bardzo rytmiczne, kołysanki i gry cechuje bardzo wąski ambitus, lirykę — bardzo rozległy ambitus melodii. Specyficznym zjawiskiem dla m.b. jest tzw. zortziko, czyli rytm addycyjny wg formuły 3+2/8 (nazwa zortziko znaczy „po 8” i pochodzi od modelu zwrotki 8-wierszowej). Liczba kombinacji rytmicznych jest przy zortziko ograniczona. Do specyficznych cech m.b. zaliczyć można również wielogłos z gł. melodią w głosie środkowym. Tańce baskijskie mają charakter popisowy, wręcz akrobatyczny. Często cechuje je naśladowanie ruchów zwierząt, zazwyczaj są wykonywane tylko przez mężczyzn. Niekiedy w tańcach biorą udział także kobiety, tańcząc w przednim rzędzie, np. w fandango. Muzyce tanecznej towarzyszy zespół złożony z fletu lub fletów i bębna. Charakterystycznym instrumentem jest flet zw. txistu, dł. 17 cm, z 3 otworami. Istnieją również zespoły triowe złożone z txistu z jednym instrumentem basowym, dłuższym (23 cm), spotykane raczej w miastach. Bęben jest mały, płaski, zazwyczaj uderzany pałeczką, często przewieszony przez ramię grającego. Ponadto występuje alboka — rodzaj rogu oraz chicoten — instrument szarpany o 7 strunach.