bałtycki, region

bałtycki, region, ang. Baltic Region, niem. Ostseeraum, Ostseegebiet,

termin używany niekiedy w odniesieniu do Morza Bałtyckiego oraz obszarów lądowych powiązanych z nim geogr., gosp., ekol. i polit.

Określenie region bałtycki, które nie jest precyzyjnym pojęciem nauk., bywa najczęściej stosowane w rozumieniu zlewiska Morza Bałtyckiego (1721,2 tys. km², tj. 16,5% pow. Europy) lub wobec państw mających w danym okresie hist. dostęp do Morza Bałtyckiego — bezpośredni (ob. Dania, Estonia, Finlandia, Litwa, Łotwa, Niemcy, Polska, Rosja, Szwecja, a także Norwegia leżąca nad cieśn. Skagerrak) bądź pośredni (rzekami zlewiska — Białoruś i Czechy). Najstarsze powiązania gosp. regionu bałtyckiego sięgają co najmniej wczesnego średniowiecza i wiążą się z integrującą działalnością handl. Normanów (prowadzoną często niezależnie od wypraw zdobywczych i łupieżczych), a po powstaniu państw skand. — z ekspansją terytorialną i handl. Danii i Szwecji; basen Morza Bałtyckiego objęła również, zwłaszcza od XIII w., niem. ekspansja osadnicza, gosp. i polit., odbywająca się gł. kosztem ziem Słowian i Bałtów (Kawalerów Mieczowych, Zakon; Krzyżacy) oraz w rywalizacji z handlem skand., ale także wytwarzająca silniejsze powiązania ekon. w regionie, gł. dzięki działalności Hanzy; w XIII–XV w. Hanza zdominowała handel w basenie Morza Bałtyckiego oraz pośredniczyła na wielką skalę w obrocie między północno-wschodnią a zachodnią Europą; unia kalmarska państw skand. (1397), wśród których najsilniejszą pozycję miała Dania, przyczyniła się do zdobycia przez nią przewagi nad Hanzą i w całym regionie bałtycko-skand.; klęski i likwidacja państw zakonnych w XV–XVI w. wyłoniły nad Morzem Bałtyckim nową potęgę regionalną — państwo pol.-litew.; w toczonej od XVI w. rywalizacji o panowanie w regionie (Dominium Maris Baltici), w walkach z Danią, Polską i Moskwą oraz w Niemczech, zdecydowaną przewagę w XVII w. zdobyła Szwecja; w handlu bałtyckim gł. rolę przejęły Holandia i Anglia, aż do stopniowego spadku jego znaczenia w obrotach eur. w XIX w.; w XVIII w. klęski Szwecji w wojnie północnej 1700–21 i kolejnych wojnach z Rosją oraz rozbiory Polski przesądziły o opanowaniu całego wschodniego wybrzeża Morza Bałtyckiego przez Rosję, a południowego — przez Prusy i zdobyciu przez nie pozycji mocarstwowej w regionie bałtyckim, przy czym początkowo zdecydowanie dominowała Rosja, później dzięki sile ekon. rosła potęga Prus (od 1871 Niemiec). Radykalne zmiany w regionie zaszły w XX w. w 3 fazach; po I wojnie świat. i rewolucji październikowej niepodległość uzyskały: Polska, Litwa, Łotwa, Estonia i Finlandia; w wyniku II wojny światowej szeroki dostęp do Morza Bałtyckiego zdobył ZSRR, który zajął Litwę, Łotwę i Estonię, oraz Polska; nastąpiły zmiany demogr. na skutek usunięcia ludności niem. z południowych i wschodnich prowincji nadbałtyckich; Morze Bałtyckie przecięła granica mocarstwowego bloku sowieckiego; osłabły więzi gosp. w skali całego regionu bałtyckiego, a nasiliły się w granicach 2 grup państw: bloku sowieckiego i Rady Nordyckiej; międzynar. przedsięwzięcia ogólnoregionalne, pojawiające się po 1970 dotyczyły spraw ekol. (konwencje 1973 i 1974); po rozpadzie 1989–91 bloku sowieckiego i samego ZSRR oraz zjednoczeniu Niemiec nastąpiło znaczne ożywienie kontaktów dyplomatycznych; 1992 powołano Radę Państw Morza Bałtyckiego (czł. jest 11 państw nadbałtyckich i skand.), wspierającą i koordynującą współpracę regionalną; realne jest ciążenie poszczególnych państw ku UE (jej czł. w regionie bałtyckim są Niemcy, Dania, Finlandia i Szwecja), nie zaś tworzenie odrębnej bałtyckiej wspólnoty regionalnej.