azot

rys. A. Dukata/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

azot, N, nitrogenium,

pierwiastek chemiczny o liczbie atomowej 7;

Symbol: N

Nazwa łacińska: Nitrogenium

Liczba atomowa: 7

Pierwiastek promieniotwórczy: nie

Grupa układu okresowego pierwiastków: 15 — azotowce

Odkrycie: 1772

Odkrywca: Rutherford Daniel

względna masa atomowa 14,00674(7); należy do grupy azotowców; azot jest bezbawrnym i bezwonnym gazem o cząsteczce dwuatomowej N₂, słabo rozpuszczalnym w wodzie; temperatura wrzenia –195,8°C, temperatura topnienia –209,86°C, gęstość 1,2506 g/dm³; niemetal; w temperaturze pokojowej bierny chemicznie; poddany działaniu wyładowań elektrycznych bezpośrednio reaguje z tlenem tworząc tlenki, w podwyższonej temperaturze i w obecności katalizatorów z wodorem daje amoniak, w podwyższonej temperaturze łączy się z niektórymi metalami i niemetalami tworząc azotki; w związkach występuje na stopniach utlenienia od –III do V; na skalę techniczną otrzymywany przez destylację frakcjonowaną ciekłego powietrza. We Wszechświecie należy do 5 najpospolitszych pierwiastków; w stanie wolnym stanowi główny składnik powietrza (78,09% objętościowych, 75,5% masowych); stosunkowo niewielka jest zawartość azotu w skałach i złożach mineralnych stanowiących skorupę ziemską, występuje głównie jako azotan sodu (nitratyn) lub potasu (nitryt). Makroelement, w organizmach jest obecny we wszystkich tkankach i płynach ustrojowych (składnik aminokwasów, białek, kwasów nukleinowych) oraz w produktach przemiany materii (amoniak, mocznik). Biochemiczne wiązanie azotu jest przyczyną jego obecności w węglach kopalnych, ropie naftowej, a zwłaszcza gazie ziemnym (zawartość wolnego azotu przekracza niekiedy 90% objętości gazu). Stosowany do produkcji amoniaku, kwasu azotowego, azotniaku, do wytwarzania atmosfery ochronnej; ciekły jest czynnikiem chłodzącym. Duże znaczenie dla rolnictwa i przemysłu chemicznego mają związki azotu, używane m.in. jako nawozy, materiały wybuchowe, środki farmaceutyczne, barwniki, tworzywa sztuczne. Odkrycie azotu przypisywane jest D. Rutherfordowi, 1772; w tym samym czasie został on wyizolowany niezależnie przez K.W. Scheelego oraz H. Cavendisha i J. Priestleya.