atomizm psychologiczny

atomizm psychologiczny,

psychol. teoria, wg której świadomość człowieka i jego zachowanie składają się ze zjawisk lub aktów elementarnych („atomów”), łączących się ze sobą w zjawiska i akty bardziej złożone;

pogląd ten, wzorowany na atomistycznej teorii budowy materii, dominował w pierwszym okresie rozwoju psychologii (psychologia elementów) i był ściśle związany z teorią asocjacyjną (asocjacjonizm); początkowo za zjawiska elementarne uważano jedynie wrażenia (sensualizm), z czasem wysunięto przypuszczenie, że za takie należałoby uznać również akty myślowe (sądy i pojęcia), elementarne emocje i akty woli (pragnienia i postanowienia); sprawa ta była przedmiotem długotrwałego sporu „allogenistów”, zwolenników wyodrębnienia minimalnej liczby rodzajów zjawisk świadomości z „idiogenistami”, którzy w każdym zjawisku skłonni byli dopatrywać się cech swoistych, niesprowadzalnych do innych; wariantem teorii atomistycznej stał się „molekularny” behawioryzm, który zachowanie się człowieka rozpatrywał jako sumę elementarnych związków bodźca i reakcji (nawyków); od końca XIX w. atomizm psychologiczny był ostro krytykowany, a jego gł. przeciwnikami stali się przedstawiciele psychologii postaci, którzy zasadzie sumowania się zjawisk elementarnych przeciwstawili zasadę tzw. prymatu całości nad częściami, a prawom kojarzenia — prawa struktury.