archiwa w Polsce
 
Encyklopedia PWN
archiwa w Polsce,
pierwsze pojawiły sie pod koniec XIII w. (kośc., miast lokowanych na prawie niem., władców dzielnicowych, możnowładców)
najstarszym, częściowo zachowanym archiwum państw. jest Archiwum Koronne. Pod koniec XIV w. powstało Archiwum Metryki Koronnej, które stało się centralnym archiwum Rzeczypospolitej. W XVI w. powstały inne archiwa władz centralnych; w 2. poł. XVIII w. — Archiwum Stanisława Augusta Poniatowskiego; w okresie staropol. ukształtowały się też archiwa sądowe (grodzkie i ziemskie), miejskie, archiwa Kościoła katol. i in. wyznań, archiwa rodowe. W 1808 powołano Archiwum Ogólne Krajowe w Warszawie, pierwsze nowoczesne archiwum pol., którego kontynuatorem jest Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. W 1867 powstało Archiwum Akt Dawnych przechowujące akta byłych władz centralnych Księstwa Warsz. i Królestwa Pol.; w 2. poł. XIX w. powołano również archiwa państw. w zaborze pruskim (Poznań, Gdańsk) i zaborze austr. (Lwów, Kraków). Po 1918 ukształtowała się sieć archiwów państw.: archiwa centralne z siedzibą w Warszawie (Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Akt Dawnych, Archiwum Skarbowe, Archiwum Oświecenia, Archiwum Wojsk., przekształcone w Archiwum Akt Nowych) oraz ok. 20 prowincjonalnych placówek archiwalnych; istniały także archiwa miejskie i archiwa diecezjalne. W czasie II wojny światowej najbardziej ucierpiały archiwa w Warszawie, a także w Poznaniu i Płocku. Po wojnie w wyniku zmian ustrojowych zostały przejęte do archiwów państw. zasoby archiwów samorządowych, rodowych, własności ziemskiej, gospodarcze. W 1945–50 odtworzono sieć archiwalną. Archiwami państw. zarządza Nacz. Dyr. Archiwów Państw., któremu podlegają 3 archiwa o charakterze centralnym (Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Akt Nowych i Archiwum Dokumentacji Mechanicznej), 28 archiwów państw. w miastach wojew. i 60 oddziałów terenowych (1992). Działają także archiwa szkół wyższych, PAN, GUS; ponadto archiwa państw. wydzielone, m.in.: Centralne Archiwum Wojsk., Archiwum MSW, Urzędu Ochrony Państwa, MSZ, Sejmowe. Do państw. sieci archiwalnej należą też archiwa zakładowe państw. jednostek organizacyjnych oraz biblioteki i muzea w tej części swoich zbiorów, które obejmują zasoby archiwalne; swoje archiwa mają partie polit. (m.in. PSL; archiwa byłej PZPR włączono 1990 do zasobów archiwów państw.), związki zaw., organizacje społ. oraz Kościoły i związki wyznaniowe. Odrębną sieć stanowią archiwa Kościoła katolickiego.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia