archiwa w Polsce,
pierwsze pojawiły sie pod koniec XIII w. (kośc., miast lokowanych na prawie niem., władców dzielnicowych, możnowładców)
archiwa w Polsce
Encyklopedia PWN
najstarszym, częściowo zachowanym archiwum państw. jest Archiwum Koronne. Pod koniec XIV w. powstało Archiwum Metryki Koronnej, które stało się centralnym archiwum Rzeczypospolitej. W XVI w. powstały inne archiwa władz centralnych; w 2. poł. XVIII w. — Archiwum Stanisława Augusta Poniatowskiego; w okresie staropol. ukształtowały się też archiwa sądowe (grodzkie i ziemskie), miejskie, archiwa Kościoła katol. i in. wyznań, archiwa rodowe. W 1808 powołano Archiwum Ogólne Krajowe w Warszawie, pierwsze nowoczesne archiwum pol., którego kontynuatorem jest Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. W 1867 powstało Archiwum Akt Dawnych przechowujące akta byłych władz centralnych Księstwa Warsz. i Królestwa Pol.; w 2. poł. XIX w. powołano również archiwa państw. w zaborze pruskim (Poznań, Gdańsk) i zaborze austr. (Lwów, Kraków). Po 1918 ukształtowała się sieć archiwów państw.: archiwa centralne z siedzibą w Warszawie (Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Akt Dawnych, Archiwum Skarbowe, Archiwum Oświecenia, Archiwum Wojsk., przekształcone w Archiwum Akt Nowych) oraz ok. 20 prowincjonalnych placówek archiwalnych; istniały także archiwa miejskie i archiwa diecezjalne. W czasie II wojny światowej najbardziej ucierpiały archiwa w Warszawie, a także w Poznaniu i Płocku. Po wojnie w wyniku zmian ustrojowych zostały przejęte do archiwów państw. zasoby archiwów samorządowych, rodowych, własności ziemskiej, gospodarcze. W 1945–50 odtworzono sieć archiwalną. Archiwami państw. zarządza Nacz. Dyr. Archiwów Państw., któremu podlegają 3 archiwa o charakterze centralnym (Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Akt Nowych i Archiwum Dokumentacji Mechanicznej), 28 archiwów państw. w miastach wojew. i 60 oddziałów terenowych (1992). Działają także archiwa szkół wyższych, PAN, GUS; ponadto archiwa państw. wydzielone, m.in.: Centralne Archiwum Wojsk., Archiwum MSW, Urzędu Ochrony Państwa, MSZ, Sejmowe. Do państw. sieci archiwalnej należą też archiwa zakładowe państw. jednostek organizacyjnych oraz biblioteki i muzea w tej części swoich zbiorów, które obejmują zasoby archiwalne; swoje archiwa mają partie polit. (m.in. PSL; archiwa byłej PZPR włączono 1990 do zasobów archiwów państw.), związki zaw., organizacje społ. oraz Kościoły i związki wyznaniowe. Odrębną sieć stanowią archiwa Kościoła katolickiego.