Nurt falsafa pojawił się na Wschodzie, na terytorium obecnego Iraku, Iranu i Syrii, następnie rozszerzył swoje wpływy na Zachód, przechodząc na terytorium obecnej Hiszpanii. Jego źródła stanowiła filozofia greckiego Arystotelesa, Platona oraz teksty neoplatońskie tłumaczone z greckiego i syryjskiego na arabski. Pierwszym znaczącym filozofem korzystającym z tego dorobku był działający w Bagdadzie Al-Kindi. W X i XI w. pogłębiała się wiedza naukowa i filozoficzna na całym arabskim Wschodzie, ale rozwój filozofii i nauki przeniósł się na peryferie kalifatu bagdadzkiego. Pierwszym wielkim uczonym tego okresu był Ar-Razi, znany głównie jako lekarz, autor racjonalistycznych poglądów filozoficznych. W końcu IX w. urodził się wybitny filozof Al-Farabi, który uczył się jeszcze w Bagdadzie, ale w X w. działał już w Syrii. Utworzył on system filozoficzny obejmujący pełną problematykę klasyczną filozofii, o źródłach zarówno platońskich, jak i arystotelesowskich. Miał wielu uczniów, a jego wpływ na Ibn Sinę oraz na As-Suhrawardiego był przemożny. W tym też okresie działał jeden z najwybitniejszych filozofów arabskich, Ibn Sina (Awicenna), piszący po arabsku i persku. Był autorem serii komentarzy do dzieł Arystotelesa oraz wielu traktatów filozoficznych, a zajmował się, jak i jego poprzednicy, pełną problematyką filozoficzną. Jego filozofia pozostawała pod wpływem
arystotelizmu i
neoplatonizmu. W XII w. na obszarze dawnego kalifatu bagdadzkiego, rządzonego wówczas przez Turków, aż do inwazji mongolskiej działały jeszcze ośrodki nauki oraz filozofii i powstawały dzieła w języku arabskim oraz perskim. Twórcami tego okresu byli: Ibn Ibrahim, Pers, uczony i filozof, Al-Baghdadi, Żyd nawrócony na islam, Nezami Gandżawi, pozostający pod wpływem filozofii greckiej i hinduskiej, a także, najwybitniejszy z nich, As-Sohrawardi, którego ambicją było wskrzeszenie dawnej mądrości perskiej. Tworzył on filozofię przesiąkniętą mistycyzmem, której źródłem było doświadczenie mistyczne i wizja wewnętrzna. W państwie Fatymidów, obejmującym północną Afrykę wraz z Egiptem, rozwijała się wprawdzie kultura, nauka i nauczanie, ale to terytorium nie było gruntem, na którym wyrosłaby znaczniejsza myśl filozoficzna. Rozwijała się ona natomiast na Półwyspie Iberyjskim, po jego podbiciu przez Arabów, gdzie rozkwitała kultura i nauka, a Kordoba, Grenada, Sewilla stały się ich ważnymi ośrodkami. W X w. działał tam związany z sufizmem Ibn Masarra. W Kordobie tworzył wybitny matematyk i filozof Ibn Hazm, pozostający pod wpływem neoplatonizmu, autor najobszerniejszej arabskiej historii religii, a w Sewilli, Grenadzie i Maroku — Ibn Badżdża (Awempace), medyk i filozof. W Walencji, Badajoz i Saragossie działał Ibn as-Sid, przyjmujący koncepcję świata jako emanację hierarchicznych bytów. W XII w. znanymi myślicielami byli mieszkający w Grenadzie Ibn Tufajl, lekarz, polityk, filozof, oraz Ibn Ruszd (Awerroes) — największy, obok Ibn Siny, filozof arabski, autor komentarzy do dzieł Arystotelesa starający się oczyścić arystotelizm od wpływów platońskich, ostro krytykujący teologizujące ujęcia Ibn Siny i głoszący oryginalną teorię relacji religii, teologii i filozofii. Początkowo w Sewilli, następnie w Tunisie, Damaszku, Mosulu i Bagdadzie tworzył Ibn al-Arabi, przyjmujący, iż naprawdę istnieje jedynie jedność będąca Bogiem, a wieloraki świat jest tylko objawieniem tej jedności. Filozofia arabska w Hiszpanii przestała się rozwijać wraz z podbojem chrześcijan, a ostatnim filozofem, który opuścił ten teren udając się do północnej Afryki był Ibn al-Arabi.
Nurt teologii spekulatywnej narodził się w kalifacie bagdadzkim, głównie w Bagdadzie i Al-Basrze. W VIII i IX w. pojawili się wybitni myśliciele nurtu
mutazylitów: Wasil Ibn Ata, Al al-Allaf oraz Ibrahim an-Nazzam. Początkowy konflikt z nurtem ortodoksyjnym
sunnitów zakończył się kompromisowym rozwiązaniem wypracowanym przez grupę mutazylitów, tworzących w IX–X w. nurt
aszaryzmu; głównymi przedstawicielami tej orientacji byli Al-Dżubba’i i Al-Aszari, a w XI i XII w. — Al-Dżuwajni oraz działający głównie w Niszapur, Al-Ghazali, który wystąpił z krytyką nurtu falsafa.
