adaptacja
 
Encyklopedia PWN
adaptacja
[łac.],
przystosowanie,
biol. zjawisko przystosowania się organizmów do wykonywanych funkcji życiowych, wyrażające się w specyficznych właściwościach procesów metabolicznych, cech anatomicznych oraz czynności fizjologicznych i behawioralnych w zmienionych warunkach środowiska.
Wobec faktu zmienności gatunków w czasie jest oczywiste, że musi istnieć naturalny mechanizm tłumaczący obecność adaptacji, dla Ch.R. Darwina i A.R. Wallace’a był nim dobór naturalny, który przez eliminację osobników gorzej przystosowanych zwiększa adaptację. Miarą efektywności adaptacji jest dostosowanie. Cechami przyczyniającymi się do wzrostu dostosowania organizmów są niekiedy tzw. drugorzędowe cechy płciowe (np. wielkie poroże samców jeleni, lub długie ogony samców pawi). Darwin nazwał mechanizm prowadzący do powstania takich cech doborem płciowym.
W procesie adaptacji organizmy nie tylko przystosowują się do zastanego środowiska, ale same też je przekształcają (np. bobry podnosząc poziom wód, czy korale rafowe, tworząc odporne na działanie fal budowle wapienne). Kiedy jednak cechy środowiska i charakter doboru naturalnego są w przypadku dwóch różnych linii ewolucyjnych podobne, może dojść do powstania podobnych adaptacji (konwergencja). Nowe adaptacje powstają zwykle na gruncie wcześniej istniejących adaptacji i rozwiązań, a ich zmiana może czasem prowadzić do radykalnych zmian funkcji narządów (np. jedna ze szczelin skrzelowych rybich przodków kręgowców lądowych stała się z czasem uchem wewnętrznym, a kostny szkielet innego łuku skrzelowego — szczękami).
Krytycy skrajnego adaptacjonizmu zwracają uwagę, że nie każda cecha musi powstać w wyniku adaptacji, a nie każda adaptacja została wyselekcjonowana przez dobór; np. obecność nieskostniałych elementów czaszki ssaczych noworodków zmniejsza zagrożenie w czasie porodu, zwiększając plastyczność kształtu głowy — jednak obecność analogicznych struktur na czaszkach ptaków i gadów, wykluwających się z jaj, świadczy o tym, że nie jest to cecha powstała dla ułatwienia porodu u ssaków. Takie korzystne, ale nie powstałe od razu do pełnienia ich obecnych funkcji, cechy bywają nazywane preadaptacjami. Często, zwłaszcza w badaniach wymarłych gatunków, przystosowawcze znaczenie cech organizmów jest niemożliwe do jednoznacznego ustalenia.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia