Związek Polaków w Niemczech
 
Encyklopedia PWN
Związek Polaków w Niemczech (ZPwN),
nacz. organizacja ludności pol. w Niemczech, zał. VIII 1922 w Berlinie jako reprezentacja prawna interesów Polaków — obywateli niem. i ich stowarzyszeń;
zjednoczyła kilka organizacji powstałych wcześniej (m. in. Związek Polaków w Prusach Wschodnich); organizacyjnie ZPwN podzielony był na 4, a od 1923 — 5 dzielnic: Śląsk z siedzibą w Opolu, Niemcy Środkowe (Berlin), Westfalia (Bochum), Warmia i Mazury (Olsztyn), Ziemia Złotowska, Lubuska i Kaszuby (Złotów);. organ prasowy — od 1925 mies. „Polak w Niemczech”, ukazywały się gazety odpowiadające organiz. dzielnicom związku: „Nowiny Codzienne”, „Dziennik Berliński”, „Naród”, „Gazeta Olsztyńska”, „Głos Pogranicza i Kaszub”. W 1933 jako symbol związku przyjęto rodło. Związek współpracował z organizacjami społ. w Polsce, był czł. Światowego Związku Polaków z Zagranicy, inicjatorem powołania Związku Mniejszości Nar. w Niemczech; patronował rozwojowi pol. szkolnictwa (Związek Pol. Tow. Szkolnych w Niemczech), spółdzielczości (Związek Spółdzielni Pol. w Niemczech), organizacjom zaw. (Zjednoczenie Zawodowe Pol.), organizacjom śpiewaczym i sport., młodzieżowym i akademickim (m.in. ZHP w Niemczech, Związek Akademików Pol. w Niemczech), prasie; wzywał do solidarnego działania bez względu na przekonania polit., opierał się na chrześc. nauce społ.; dużą wagę przywiązywał do walki o mandaty w organach przedstawicielskich różnych stopni; na czas wyborów powoływał Pol.-Katol. Partię Lud., która przygotowywała listy pol. kandydatów i organizowała kampanie wyborcze. Miał swoich reprezentantów w sejmie pruskim (1922 — 2 mandaty przez 2 kadencje), sejmikach krajowych i radach miejskich. Powołana 1925 Centrala Prasowa w latach 30. ożywiła swą działalność. Na przeł. lat 20. i 30. doszło do sporów na tle dążeń centralistycznych kierownictwa i część członków opuściła związek; w obliczu zagrożenia polityką prowadzoną przez III Rzeszę po 1933 doszło do ponownej konsolidacji. 1937–39 nastąpiło pogorszenie położenia Polaków w Niemczech, mimo podpisania 1937 deklaracji w sprawach mniejszościowych. ZPwN zorganizował Kongres Polaków w Niemczech (8 III 1938, 5 tys. delegatów), który przyjął „5 Prawd Polaków”. Formalnie 1940 władze rozwiązały ZPwN, ok. 1,2 tys. działaczy trafiło do niem. obozów koncentracyjnych. W XI 1945 utworzono „Patronat Rodła”, który przyczynił się do reaktywacji ZPwN w I 1946. W 1948 okupacyjne władze bryt. zalegalizowały Związek, 1950 został zarejestrowany w RFN (siedziba do 1956 Frankfurt n. Menem, następnie w Bochum). W wyniku rozbieżności w stosunku do komunist. Polski i sporów personalnych 1950 doszło do rozłamu organiz. i procesu sądowego o prawo do nazwy; powstał Związek Polaków Zgoda, utrzymujący stosunki z PRL; liczba czł. spadła pod koniec lat 50. poniżej 1 tys. osób, a działalność ograniczyła się do obchodów rocznicowych. Zamknięcie się przed emigracją wojenną pogłębiło ten stan. Po 1956 ZPwN zmienił swe stanowisko wobec PRL, nawiązał kontakty kult., organizował wyjazdy turyst.; organ prasowy „Ogniwo”; 1930 związek liczył 45 tys. (najliczniejsza Dzielnica III Westfalia — 16 tys.), 1988 — 6 tys. czł.; prezesi S. Sierakowski (1922–31), ksiądz B. Domański (1931–39), S. Szczepaniak (IV– IX 1939 i 1950–64 ), J. Styp-Rekowski (1964–69), E. Forycki (1970–88), T. Wesołowski (1988–91), S. Jabłoński (1991–93), T. Hyb (1993–97), J. Młynarczyk (od 1997).
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia