Zeppelin Ferdinand
 
Encyklopedia PWN
Zeppelin
[c̣pəli:n]
Ferdinand von Wymowa, ur. 8 VIII 1838, Konstancja, zm. 8 III 1917, Berlin,
niemiecki generał, twórca i pionier sterowców sztywnych.
Kalendarium
Urodził się 8 VIII 1838 w Konstancji. Jego dziad, Ferdinand Ludwig von Zeppelin, wstąpił w służbę władcy Wirtembergii, od którego uzyskał dziedziczny tytuł hrabiego. Po ojcu tytuł przejął Friedrich, marszałek dworu księcia Hohenzollern-Sigmaringen. Ożenił się on z Amélie Macaire de l’Or, córką przedsiębiorcy. Ojciec Amélii ze względów politycznych i religijnych wyemigrował ze Szwajcarii do Niemiec. W Konstancji obrotny Szwajcar założył fabrykę perkalu, a ponadto uruchomił na Jeziorze Bodeńskim pierwsze pasażerskie statki parowe.
Ferdinand dzieciństwo spędził w dobrach Girsberg koło Emmishofen, które były własnością rodziny Macaire de l'Or. Po śmierci matki opuścił Girsberg i rozpoczął naukę w szkole realnej w Cannstatt. W 1855 wstąpił do korpusu kadetów w Ludwigsburgu, a w 1857 został podporucznikiem. Po roku służby uzyskał urlop i rozpoczął studia na uniwersytecie w Tybindze na wydziale budowy maszyn i chemii. W 1859, gdy wybuchła wojna między Austrią i Francją, został odwołany z urlopu. Wkrótce przeniesiono go z kawalerii do korpusu inżynierskiego, gdzie otrzymał awans na porucznika oraz transfer do sztabu generalnego.
W 1863 uzyskał zezwolenie na podróż do Ameryki (wyruszył 30 IV 1863). Abraham Lincoln udzielił mu specjalnego zezwolenia na przebywanie na pierwszej linii frontu. Ferdinand von Zeppelin był dzięki temu m.in. naocznym świadkiem ciężkich walk armii generała Hooka nad Potomakiem oraz oblężenia Charlestonu. Po raz pierwszy zobaczył tam balon na uwięzi, służący do obserwacji pola walki. Wkrótce potem był pasażerem takiego balonu w Saint Paul w Kanadzie.
Kariera wojskowa
Po powrocie do ojczyzny von Zeppelin kontynuował karierę wojskową. Gdy 1870 wybuchła wojna francusko-niemiecka brał udział (w stopniu kapitana) w operacjach w południowej części Palatynatu, uczestniczył też w bitwach koło Worth i na przedpolu obleganego Paryża. Z Villiers obserwował, jak co jakiś czas z oblężonego miasta wznosiły się w niebo balony i przez nikogo nie atakowane ulatywały na północny zachód. Później dowiedział się, że w ten sposób m.in. wydostał się z miasta organizator antyniemieckich oddziałów powstańczych, sławny Gambetta. Za czyny w czasie wojny von Zeppelin otrzymał wiele odznaczeń. Rezygnując z nudnej pracy w sztabie, wrócił do jednostek polowych. Kiedy w 1873 dowodził 26 pułkiem ułanów trafiła do jego rąk broszura autorstwa generalnego pocztmistrza Niemiec von Stephana zatytułowana Weltpost und Luftschiffahrt (Poczta światowa i żegluga powietrzna). Treść jej przywołała u von Zeppelina wspomnienie balonów wymykających się z oblężonego Paryża.
Armię opuścił 1890, jako generał-major kawalerii, po krytyce stosunków panujących w wojsku i próbie samodzielnego wprowadzenia w dowodzonej przez siebie brygadzie pewnych, wzorowanych na amerykańskich, nowości organizacyjnych.
Balon z napędem
Poważne studia nad aeronautyką hrabia rozpoczął w 1894, kiedy dotarła do niego wiadomość o udanych próbach francuskiego kapitana Ch. Renarda z balonami zaopatrzonymi w napęd. Wraz z inżynierem Koberem rozpoczął prace m.in. nad materiałami z jakich budowane są balony, gazami nośnymi i możliwymi napędami. Wkrótce w zespole Zeppelin–Kober powstał pierwszy projekt sterowanego balonu z napędem, którego korpus stanowił lekki sztywny szkielet aluminiowy, z zawartymi w jego wnętrzu tzw. balonetami, a nie — jak dotychczas — miękka powłoka wypełniona gazem, formująca kształt sterowca. Realizację projektu umożliwiła śmierć szwagra, który w testamencie zapisał Zeppelinowi pokaźną kwotę. W 1898 założono Towarzystwo Wspierania Żeglugi Sterowcowej (GFL, Gesellschaft zur Förderung der Luftschiffahrt) z kapitałem założycielskim 800 tysięcy marek, do którego hrabia wniósł 52,5% (420 tys. marek).
Ze środków GFL w Manzell nad Jeziorem Bodeńskim wzniesiono ogromny hangar pływający, wewnątrz którego w VI 1900 ukończono budowę pierwszego w historii sterowca sztywnego Narr (Z.1). Miał on imponujące wymiary: pojemność 11 300 m3, średnicę wewnętrzną 11,30 m i zewnętrzną 11,66 m oraz długość 128 m; masa wynosiła 10 200 kg. Napęd zapewniał silnik o mocy 22 kW (30 KM). Pierwszy, niezbyt udany wzlot odbył się 2 VII 1900 o godzinie 8:03. Pilotowany przez samego von Zeppelina sterowiec odbył 18 minutowy lot, wylądował i został odholowany do hangaru. Dwa następne loty próbne Z.1 odbyły się dopiero w październiku 1902. Wkrótce potem cały program został wstrzymany z powodu wyczerpania funduszy.
Zmienne szczęście
Von Zeppelin nie tylko, że nie miał pieniędzy na kontynuowanie budowy swych sterowców, w których przyszłość i przydatność głęboko wierzył, ale musiał też zwalczać nieżyczliwe sobie głosy prasy. Pomocy udzielił mu król Wirtembergii, który wyraził zgodę na przeprowadzenie publicznej loterii i — używając współczesnej terminologii — sponsoring ze strony właścicieli huty aluminium w Lüdenscheid.
Drugi, ulepszony sterowiec Zeppelina — Z.2, od poprzednika różnił się usterzeniem ogonowym i napędem, który teraz stanowiły dwa silniki o mocy po 62,5 kW (85 KM), napędzające cztery 3-łopatowe śmigła. Niestety, balon skończył karierę już po pierwszym locie 17 I 1906, gdy po zniesieniu przez silny wiatr nad ląd został najpierw zmuszony do przymusowego lądowania, a następnej nocy ciężko uszkodzony przez burzę. Von Zeppelin, wówczas już 68-letni, nie miał jednak zamiaru poddawać się. Rzucił publicznie hasło „Budujemy dalej!”, zaangażował wszystkie zasoby rodziny, uzyskał poparcie z przemysłu aluminiowego i silnikowego i doprowadził do tego, że jeszcze przed jesienią 1906 z hali nad Jeziorem Bodeńskim wyprowadzony został kolejny sterowiec Z.3, oficjalnie oznaczony jako Z.I.
Pasmo sukcesów
Sterowiec Z.3 (Z.I) podjął loty w X 1906. Był w pełni sterowny i z każdego lotu wracał pomyślnie do bazy. Maksymalna prędkość dochodziła do 47 km/h. W dniach 9–10 X 1906 wykonał dwa loty po 4 godziny każdy, a w kilka miesięcy później lot 8-godzinny, po którym (wreszcie!) niemiecki parlament przyznał von Zeppelinowi dotację w wysokości 2,15 milionów marek, za którą został zobowiązany do zbudowania dwu sterowców. Jeden z nich, przeznaczony dla armii, miał mieć zapewnioną zawrotną długotrwałość lotu — 24 godziny!
Zniszczenie Z.4 i widmo klęski
Pierwszy z zamówionych przez rząd sterowców, Z.4, odbył pierwszy lot 20 VI 1908. Nowością w nim była gondola, mieszcząca kabinę dowódcy i pomieszczenie nawigacyjne oraz kabinę pasażerską. 1 lipca sterowiec wykonał 12-godzinny lot, a próbą spełnienia warunku 24-godzinnej długotrwałości lotu, była wielka podróż wzdłuż Renu, trasą wytyczoną nad Bazyleą, Strasburgiem, Manheim, Mainz i Stuttgartem, podjęta 4 VIII 1908. Niestety, podczas lotu wystąpiły niedomagania jednego z dwu silników (moc każdego wynosiła 76,5 kW tj. 104 KM przy 920–950 obr/min) i sterowiec mający 136 m długości, 13 m średnicy i 15 000 m3 objętości, musiał wykonać dwa lądowania przymusowe. Fatalnie skończyło się dla Z.4 lądowanie drugie, w Echterdingen. Burza, która przeszła nad lądowiskiem, zerwała sterowiec z zakotwiczenia i równocześnie wybuchł na nim pożar. Z.4 uległ całkowitemu zniszczeniu. Załamany Ferdinand von Zeppelin znów stanął przed widmem klęski.
Ponownie „z tarczą”
Sława sztywnych sterowców była już jednak ugruntowana i na kontynuowanie prac nad nimi zebrano w Niemczech, w publicznych zbiórkach, ogromną kwotę ponad 6 milionów marek, a na samego von Zeppelina spadł grad wyróżnień. Honorowe obywatelstwo nadały mu Konstancja, Ulm, Friedrichshafen, Stuttgart i Monachium. Politechnika w Dreźnie oraz uniwersytety w Tybindze i Heidelbergu przyznały mu tytuł doktora honorowego. Pierś hrabiego pokryły ordery i odznaczenia. Cesarz Wilhelm II nazwał konstruktora „największym wynalazcą wszechczasów”.
Bliźniaczy w stosunku do zniszczonego Z.4 sterowiec Z.II został oblatany przez von Zeppelina 26 V 1909. W Zielone Świątki wykonał lot trwający 37 godz. i 40 min, a 31 lipca wielogodzinny lot wzdłuż Renu. Kolejny jego sterowiec, Z.III, pierwszy lot wykonał 25 VIII 1909, a już dwa dni później odbył długą podróż do Berlina z 5 międzylądowaniami, wykonywanymi głównie w celach propagandowych. W stolicy sterowiec lądował na polach w okolicy Tegel, witany przez tłum liczący blisko milion osób! Na przełomie 1909 i 1910 sterowiec Z.III został przebudowany i otrzymał nowe oznaczenie Z.VII oraz nazwę Deutschland. Już po przebudowie Z.VII powstał w Manzell sterowiec Z.VI, stanowiący kopię ”siódemki”. Wykonał on w ciągu 18 dni aż 34 loty z pasażerami.
Sukcesy mimo konkurencji samolotu
Mimo spektakularnych osiągów sterowców Zeppelina ich przyszłość nie była zbyt pewna, coraz większą konkurencję zaczęły dla nich stanowić samoloty. Sterowce wciąż jednak wygrywały z nimi swą pozycją „krążowników przestworzy”, długotrwałością lotu, zasięgiem i udźwigiem.
Do wybuchu I wojny światowej Zeppelin skonstruował i zbudował łącznie 25 sterowców sztywnych, z których 12 stało się własnością wojska, 3 — marynarki wojennej, 7 — towarzystwa Deutsche Luftschiffahrts-Aktiengesellschaft (Delag), 3 pozostały własnością wytwórni. W latach 1910–14 sterowce tego towarzystwa przewiozły na trasach łączących m.in. Friedrichshafen, Monachium, Berlin, Baden-Baden, Frankfurt n/Menem. Hamburg, Kolonię, Trier, Lipsk i Drezno ok. 37 000 pasażerów w 16 000 lotów, pokonując łącznie odległość 150 000 km w łącznym czasie 3 200 godzin.
Mimo tego, że od pierwszego lotu Z.1 w 1900 sterowce wielokrotnie ulegały wypadkom, przez 13 lat nikt na nich nie stracił życia. Czarny dzień dla niemieckich sterowców nastał 13 IX 1913, kiedy w katastrofie należącego do marynarki wojennej sterowca L.1, jaka w następstwie burzy nastąpiła nad wyspą Helgoland, życie stracili dowódca Kapitänleutnant Hanne i kilku marynarzy z załogi. Miesiąc później nad lotniskiem Johannisthal eksplodował inny sterowiec marynarki, L.2. Zginęła cała 28-osobowa załoga.
W 1913 Ferdinand von Zeppelin rozpoczął przygotowania do lotu na jednym ze swych sterowców do Bieguna Północnego. Wybuch wojny 1914 plany te przekreślił.
W latach 1914–18 Niemcy wybudowali w zakładach Luftschiffbau Zeppelin GmbH w Friedrichshafen 73 sterowce przeznaczone dla marynarki wojennej i 50 dla wojsk lądowych. W I 1915 sterowce Kriegsmarine dokonały pierwszego ataku bombowego na wyspy brytyjskie. Mało znanym jest fakt, że Ferdinand von Zeppelin zwracał się do dowództwa marynarki wojennej z prośbą o umożliwienie mu udziału w którymś z nalotów na Anglię. Prośba została odrzucona.
Ferdinand von Zeppelin — człowiek odznaczający się ogromnym urokiem osobistym, błyskotliwym dowcipem i „niespokojną duszą” — zmarł 8 III 1917 w Berlinie.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Sterowiec LZ 129 Hindenburg, katastrofa w Lakehurst, 1937 fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Sterowiec Schwaben, wprowadzanie do hangaru fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Sterowiec konstrukcji F. Zeppelina nad Jeziorem Bodeńskim, 1 VII 1900 fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia