Żeleński Tadeusz, pseud. Boy, ur. 21 XII 1874, Warszawa, zm. 3 VII 1941, Lwów,
syn Władysława, tłumacz, krytyk teatralny i literacki, publicysta, satyryk;
Żeleński Tadeusz
Encyklopedia PWN
fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
z wykształcenia lekarz (praktykował do 1918). Związany z krakowskim środowiskiem Młodej Polski, pisał dla kabaretu Zielony Balonik wiersze i piosenki satyryczne (Słówka 1913), ośmieszające zarówno konserwatywne autorytety i mieszczańską pruderię, jak też dekadencką pozę cyganerii; obraz młodopolskiego Krakowa utrwalił w szkicach wspomnieniowych Plotki... plotki... (1927) i Znaszli ten kraj?... (1931). W latach międzywojennych, jako autorytet liberalnej i demokratycznej inteligencji, prowadził głośne kampanie publicystyczne o laicyzację polskiej kultury obyczajowej (Dziewice konsystorskie 1929, Piekło kobiet 1930, Nasi okupanci 1932), racjonalizację stosunku do tradycji i literatury narodowej (akcje „antybrązownicze”: Ludzie żywi 1929, Brązownicy 1930, Obrachunki fredrowskie 1934, Marysieńka Sobieska 1937). Programowy charakter miała również jego działalność przekładowa («Biblioteka Boya»), która przyswoiła polskiej kulturze w mistrzowskich tłumaczeniach ponad 100 tomów klasyki francuskiej (od Pieśni o Rolandzie do cyklu M. Prousta), oraz towarzyszące jej studia o pisarzach francuskich (Mózg i płeć seria I–III 1926–28). Jako krytyk i felietonista teatralny (m.in. cykl Flirt z Melpomeną, t. 1–10 1920–32) stworzył kronikę warszawskiego życia teatralnego, dając zarazem wszechstronny obraz ówczesnej kultury i obyczaju. Od 1933 członek PAL; po 1939 wykładał literaturę francuską na Uniwersytecie Lwowskim; zamordowany po zajęciu miasta przez Niemców; prace z zakresu medycyny; Szkice o literaturze francuskiej (t. 1–2 1956), Pisma (t. 1–28 1956–75), Listy (1972), wybór publicystyki Reflektorem w mrok (1978), wybór szkiców O literaturze niemoralnej (1990).
