Zakopane
 
Encyklopedia PWN
Zakopane,
miasto w województwie małopolskim, na obszarze Rowu Podtatrzańskiego, Tatr i Pogórza Spisko-Gubałowskiego, nad Zakopianką i licznymi potokami (m.in. Bystra, Cicha Woda, Strążyski, Biały, Olczański), na wys. 800–1000 m (najwyżej położone miasto w Polsce), w pobliżu granicy ze Słowacją; siedziba powiatu tatrzańskiego.
Ludność miasta: ogółem — 27,1 tys. mieszkańców (2019)
Gęstość zaludnienia: 322,4 os/km2 (2019)
Powierzchnia: 84 km2
Współrzędne geograficzne: długość geograficzna: 19°58′E, szerokość geograficzna: 49°18′N
Prawa miejskie: nadanie praw — 1933
Oficjalne strony WWW: www.um.zakopane.pl
Największy w Polsce ośrodek turystyki górskiej i sportów zimowych (ok. 2 mln osób rocznie); wielkie uzdrowisko klimatyczne — liczne sanatoria, domy wypoczynkowe, pensjonaty; bogata turystyczna baza noclegowa; kolejka linowa na Kasprowy Wierch, linowo-terenowa na Gubałówkę i linowo-krzesełkowe: na Butorowy Wierch i z Polany Szymoszkowej; skocznie narciarskie na stokach Krokwi i wyciągi narciarskie; w dzielnicy Antałówka odkryty basen wykorzystujący ciepłe źródła (36,8°C); ośr. regionu turyst. Podhale (w okolicy liczne wsie o charakterze turystycznym); przemysł spożywczy, ludowo-artystyczny (Zakopiańskie Zakłady Wzorcowe). Rozwinięte szkolnictwo artystyczne i zawodowe, m.in. Państwowe Liceum Technik Plastycznych im. A. Kenara, Zespół Szkół Tkacko-Koronkarskich im. H. Modrzejewskiej, zespół szkół hotelarsko-turystycznych; 1985 powstał Teatr im. S.I. Witkiewicza; siedziba dyrekcji Tatrzańskiego Parku Narodowego i Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego (TOPR), Tow. Ochrony Tatr; muzea: Tatrzańskie im. Tytusa Chałubińskiego (cenne zbiory archiwalne), Jana Kasprowicza wraz z mauzoleum pisarza (na Harendzie), Karola Szymanowskiego (w willi Atma), Kornela Makuszyńskiego, Stylu Zakopiańskiego im. Stanisława Witkiewicza; Izba Pamięci Bronisława Czecha; Zagroda Jana Krzeptowskiego Sabały; galerie sztuki (m.in. Galeria Władysława Hasiora); ośr. wytwórczości sztuki lud. i tradycji folkloru podhalańskiego (stroje); zespoły regionalne pieśni i tańca; każdego roku odbywają się imprezy folklorystyczne Jesień Tatrzańska i Międzynar. Festiwal Folkloru Ziem Górskich.
Historia. Zakopane wzmiankowane 1564; pocz. osadnictwa z przeł. XVI i XVII w., przywilej osadniczy z 1670; w XVIII i XIX w. niewielki ośr. górniczo-hutn. (w Kuźnicach); 1772–1918 w zaborze austr.; w poł. XIX w. właściwości klim. Zakopanego odkrył i spopularyzował T. Chałubiński; 1876 otwarto szkołę snycerską i 1882 koronkarską; od 1886 stacja klim. i uzdrowisko; od 1889 własność W. Zamoyskiego, który stworzył fundację nar. — podstawę obecnego parku nar.; 1873 założono Tow. Tatrzańskie, 1889 — Muzeum Tatrzańskie, 1909 z inicjatywy M. Zaruskiego Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, 1884 otwarto linię kol. Kraków–Chabówka, 1899 Chabówka–Zakopane. Od końca XIX w. ważny ośrodek kult.-artyst., przebywali tu i tworzyli m.in. H. Sienkiewicz, W. Orkan, S. Witkiewicz, S. Żeromski, K. Przerwa Tetmajer, J. Kasprowicz, M. Karłowicz, K. Szymanowski, S.I. Witkiewicz, K. Makuszyński, W. Matlakowski, J.G. Pawlikowski oraz pierwszy proboszcz parafii zakopiańskiej ksiądz J. Stolarczyk; w końcu XIX w. S. Witkiewicz stworzył styl zakopiański, oparty na lud. budownictwie i zdobnictwie na Podhalu. Na pocz. XX w. powstały sanatoria i zakłady przyrodoleczn.; od 1900 miasteczko; prawa miejskie 1933. W czasie okupacji niem. konspiracyjny punkt przerzutowy na Węgry i ośr. kurierski (kurierami byli m.in. znani pol. sportowcy: H. Marusarzówna, F. Klaper, S. Marusarz, W. Roj-Gąsienica, J. Krzeptowski, J. Bobowski); 3 obozy pracy przymusowej, 1940–45 w podziemiach hotelu Palace mieścił się areszt gestapo, przez który przeszło ok. 15 tys. mieszk. Podhala; opór górali zniweczył niem. próbę stworzenia tzw. Goralenvolku; po wojnie znaczna rozbudowa miasta.
Zabytki. Barokowy drewniany kościół Matki Bożej Częstochowskiej (dawniej Św. Klemensa; 1847–51), przy nim zabytkowy Cmentarz Zasłużonych dla Podhala na Pęksowym Brzyzku (zał. 1848); neogot. kościół kam. Najświętszej Rodziny (1877–96, J.P. Dziekoński); drewniany kościół Św. Jana Ewangelisty (dawniej Św. Anny) na Harendzie (pocz. XVIII–1720, wieża 1841; przeniesiony w latach 20. XX w. z Zakrzowa k. Kalwarii Zebrzydowskiej); zabytkowa góralska zabudowa drewniana (XIX i pocz. XX w.); drewniane budowle w stylu zakopiańskim projektu S. Witkiewicza z przeł. XIX i XX w.: drewniana kaplica w Jaszczurówce i Św. Krzyża z klasztorem Albertynów (ob. Albertynek) na Kalatówkach, wille: Koliba, Oksza, Pod Jedlami, Witkiewiczówka (1904, J. Koszczyc–Witkiewicz); przy drodze do Kuźnic pomnik Rozstrzelani partyzanci (1964, W. Hasior).
Bibliografia
L. DŁUGOŁĘCKA, M. PINKWART Zakopane. Przewodnik historyczny, Warszawa 1984.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Zakopane, Muzeum Tatrzańskie fot. M. Kowalewski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia