Wolne Miasto Gdańsk
 
Encyklopedia PWN
Wolne Miasto Gdańsk (WMG),
obszar miasta Gdańska i najbliższej okolicy 1920–39; utworzone 15 XI 1920 na mocy traktatu wersalskiego, pozostawało pod protektoratem Ligi Narodów, nie posiadało pełnej suwerenności państwowej;
zajmowało 1893 km2 i liczyło ok. 370 tysięcy mieszkańców, w tym ok. 40 tysięcy Polaków (ok. 10%); status prawny określały odpowiednie artykuły traktatu wersalskiego, konwencje między Polską a WMG (1920, 1921) oraz konstytucja WMG (1922); władzą zwierzchnią był sejm (Volkstag), wykonawczą senat; rząd polski w WMG reprezentował Komisarz Generalny RP; protektorat nad WMG w imieniu Ligi Narodów sprawował Wysoki Komisarz, który miał w pierwszej instancji rozstrzygać spory między Polską a WMG. Polsce przyznano uprawnienia m.in. do: objęcia WMG polskim obszarem celnym, prowadzenia spraw zagranicznych i ochrony interesów obywateli miasta za granicą, zarządzania komunikacją kolejową, pocztową, wojskową, częściowego zarządzania portem; były one bojkotowane przez władze WMG, które m.in. sprzeciwiały się osiedlaniu Polaków w Gdańsku (Niemcom nie stawiały przeszkód), utrudniały zakładanie polskich firm i towarzystw handlowych, przywóz polskich towarów, nabywanie nieruchomości i zatrudnianie obywateli polskich; znacznie ograniczono prawa Polski do korzystania z portu gdańskiego; władze gdańskie utworzyły polskie szkoły „mniejszościowe”, utrzymywane przez senat, na bardzo niskim poziomie; 26 XI 1921 Polacy powołali Macierz Szkolną w Gdańsku z zamiarem zorganizowania w WMG polskiego szkolnictwa prywatnego (1939 było ok. 150 szkół podstawowych i kilka szkół średnich, 8 gimnazjów i liceów, Wyższa Szkoła Kształcenia Nauczycieli i Politechnika Gdańska); powstawały organizacje polskie: 26 XI 1921 Gmina Polska w Wolnym Mieście Gdańsku, 1923 Partia Polska, 1926 Związek Towarzystw Polskich w WMG, 1933 Związek Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku, 1937 Gmina Polska–Związek Polaków w WMG; istniały liczne organizacje społeczne, kulturalne i sportowe, m.in. założone 1922 Towarzystwo Przyjaciół Nauki i Sztuki, towarzystwo ludowe „Jedność”, „Oświata”, Towarzystwo Polek, Stowarzyszenie Polsko-Katolickiej Młodzieży, „Sokół”; 1925 powołano Polskie Towarzystwo Muzyczne i zorganizowano orkiestrę symfoniczną (1931 były zarejestrowane 103 organizacje polskie); ukazywało się wiele polskich czasopism, m.in.: „Gazeta Gdańska” (do 1939), „Dziennik Gdański” (1921–25), „Kurier Gdański” (1923–25), „Robotnik Gdański” (1921–25), „Związkowiec” (1922–39), „Gmina Polska” (1925–27), „Straż Gdańska”; istniały 2 polskie drukarnie (wydały ok. 3 tysięcy druków polskich). Po dojściu 1933 w Niemczech Hitlera do władzy senat gdański, pod naciskiem NSDAP, coraz bardziej ograniczał uprawnienia państwa polskiego i ludności polskiej; przybierały na sile prowokacje antypolskie; rozpoczęto również likwidowanie partii opozycyjnych oraz prześladowanie Żydów; 1938 rządy polityczne w WMG przeszły w ręce kierownictwa gdańskiego NSDAP; jawnie ćwiczono i organizowano oddziały hitlerowskich bojówek; 1 IX 1939 działania wojenne w Gdańsku rozpoczął atak niemiecki na Westerplatte oraz na Pocztę Polską w Gdańsku. 1 IX 1939 WMG włączono do III Rzeszy.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia