Władysław I Łokietek

Władysław I Łokietek, z dynastii Piastów, ur. między 1259 a 1260, zm. 2 III 1333, Kraków,

książę łęczycki i kujawski, król Polski.

Urodził się między 1259 a 1260. Był synem Kazimierza I kujawskiego i Eufrozyny opolskiej, młodszym bratem Leszka Czarnego i Siemomysła, ojcem Elżbiety Łokietkówny i Kazimierza III Wielkiego. Po śmierci ojca (1267) pozostawał pod opieką matki; w działach z braćmi otrzymał 1288 południowe Kujawy ze stolicą w Brześciu; zapewne w tym czasie ożenił się z Jadwigą, córką Bolesława Pobożnego wielkopolskiego; 1288, po śmierci brata Leszka, objął Sieradz, a 1289 włączył się do walk o Małopolskę, uzyskując poparcie części tamtejszych możnych. Wyparty z Krakowa przez Henryka IV Prawego (1289), po jego śmierci zdobył 1290 Sandomierz, skąd 1292 usunął go nowy władca Krakowa, król czeski, Wacław II; oblężony w Sieradzu, musiał Władysław wyrzec się Małopolski. Już 1293 zawarł sojusz z Przemysłem II wielkopolskim w celu wspólnej walki o Kraków; odtąd współpracował z Przemysłem, 1295 był na jego koronacji, a po śmierci króla 1296 został wybrany na jego następcę i objął Wielkopolskę wraz z Pomorzem. Nie potrafił jednak podołać trudnościom: 1296 Henrykowi I (III) głogowskiemu musiał oddać południową Wielkopolskę i z trudem bronił się przed jego dalszymi roszczeniami; 1297 potwierdził zrzeczenie się Krakowa na rzecz Wacława II, a w końcu uznał się za jego wasala (układ w Klęce 1299); wypędzili go wówczas Wielkopolanie, poddając się królowi czeskiemu.

Na wygnaniu, odzyskanie Wielkopolski

Usunięty ze wszystkich swych ziem, Władysław udał się na wygnanie na Węgry, gdzie nawiązał dobre stosunki z tamtejszymi możnymi. W 1304 z pomocą węgierską i niemiecką wrócił do Małopolski, wywołując w całym kraju powstanie rycerstwa, niezadowolonego z czeskich rządów; młody król czeski, Wacław III, ruszył z wyprawą do Polski, ale został zamordowany (1306). Dopiero wówczas Władysław został uznany przez Kraków i na Pomorzu; Wielkopolskę opanował Henryk głogowski. Władysław Łokietek nie potrafił ułożyć stosunków z niedawnymi stronnikami czeskimi — w Małopolsce popadł w ostry konflikt z biskupem krakowskim Janem Muskatą, na Pomorzu zraził sobie ród Święców, którzy poddali się Brandenburgii (1307); najazd brandenburski na Pomorze 1308 odparto tylko dzięki pomocy Krzyżaków, którzy jednak sami zdradziecko opanowali Gdańsk, a następnie całe Pomorze (1308–09). W 1311 zbuntowali się niemieccy mieszczanie Krakowa i kilku innych miast Małopolski (bunt wójta Alberta), ale 1312 bunt został surowo stłumiony. Wydarzenia te wywołały wśród rycerstwa falę uczuć patriotycznych i niechęci do Niemców, w związku z czym także Wielkopolanie 1312–13 wypędzili książąt głogowskich i, mimo oporu mieszczan Poznania, 1314 uznali władzę Władysława; oznaczało to zjednoczenie dwóch głównych dzielnic kraju.

Koronacja

Międzydzielnicowe zjazdy w Sulejowie (1318) i Żarnowcu (1319) zwróciły się do papieża z prośbą o zgodę na koronację, oferując w zamian korzystniejszy dla papiestwa sposób opłacania świętopietrza; choć odpowiedź papieska nie była jasna (ze względu na króla czeskiego Jana Luksemburskiego, podnoszącego swe prawa do Polski), koronacja odbyła się 20 I 1320 w Krakowie. Większość Piastów nie uznała jednak zwierzchnictwa Władysława.

Polityka zagraniczna — wojna z Krzyżakami

W polityce zagranicznej nowy król oparł się na sojuszu z królem węgierskim Karolem Robertem, za którego wydał córkę Elżbietę (1320). Na Rusi Halickiej osadził 1323–24 przychylnego sobie księcia mazowieckiego Bolesława Jerzego II. W 1325 zawarł sojusz z pogańską Litwą; wspólny najazd na Brandenburgię (1326) zaszkodził opinii Polski w świecie chrześcijańskim i wywołał 1327 wyprawę Jana Luksemburskiego na Kraków, odpartą dzięki posiłkom węgierskim; Jan podporządkował sobie jednak większość Piastów śląskich (1327–29). Sojusz polsko-litewski zniechęcił też do Władysława zagrożonych litewskimi napadami książąt mazowieckich, którzy zawarli sojusz z Krzyżakami (1327). Władysław Łokietek odrzucał wszystkie krzyżackie oferty kompromisu w sprawie Pomorza. Nie przyniósł rozstrzygnięcia proces przed sądem papieskim (1320–21), którego wyrok, korzystny dla Polski, nie został uznany przez Krzyżaków. Wobec narastania konfliktu Władysław przejął położone przy granicy krzyżackiej dzielnice swych kujawskich bratanków, dając im (ok. 1327–1328) w zamian Sieradz i Łęczycę; 1327 napadł na Mazowsze, prowokując starcie zbrojne z Krzyżakami, a 1329 — mimo obowiązującego rozejmu — najechał ziemie krzyżackie, w czasie gdy Krzyżacy wraz z Janem Luksemburskim wyprawili się na Litwę. Wywołało to otwartą wojnę z Krzyżakami, których odwetowe najazdy spustoszyły Kujawy (1329–30) i Wielkopolskę (1331); wspólny najazd Krzyżaków i Jana Luksemburskiego (IX 1331) udało się odeprzeć dzięki połowicznemu sukcesowi w bitwie pod Płowcami (27 IX 1331), ale już 1332 Krzyżacy zdobyli Kujawy.

Polityka wewnętrzna

W polityce wewnętrznej Władysław Łokietek opierał się na gronie oddanych sobie rodzin możnowładczych (zwłaszcza Melsztyńscy i Tęczyńscy w Małopolsce, Nałęcze i Doliwowie w Wielkopolsce), chętnie faworyzując Kujawian. Wobec rycerstwa odwoływał się do kształtujących się uczuć narodowych i obrony rodzimej tradycji, świadomie podsycając nastroje antyniemieckie. Niechętnie odnosił się więc do miast i hamował adaptację obcych wzorów społecznych i kulturowych. Zmarł 2 III 1333 w Krakowie.

Według współczesnych opinii „nie był dobrym szafarzem sprawiedliwości”; ugruntował jednak organizację starościńską (wprowadzoną przez Wacława II) i stworzył pierwociny centralnych instytucji zjednoczonej monarchii. Już współcześni powszechnie określali go przydomkiem odnoszącym się do jego niskiego wzrostu.

Władysław I Łokietek

Przemysł II i Władysław I Łokietek, dwustronne pieczęcie majestatowe.

1. Pieczęć Przemysła II z 1295, wyciśnięta w wosku. Po stronie głównej postać króla siedzącego na majestacie w koronie z berłem i jabłkiem w ręku, obok hełm z pióropuszem. Wokół napis łaciński (uszkodzony) ...Przemysł, z Bożej łaski król Polski i pan Pomorza. Po drugiej stronie tarcza z ukoronowanym orłem piastowskim. Jedyna znana pieczęć królewska Przemysła i pierwsza pieczęć królewska rodu Piastów.

2. Pieczęć Władysława Łokietka wyciśnięta w wosku i wisząca przy dokumentach z lat 1320, 1328 i 1333.Przy dokumencie z 1326 pieczęć z odciśniętą tylko stroną główną. Na tej stronie król siedzący na majestacie w koronie z berłem i jabłkiem w ręku, u jego stóp herb Kujaw. Na stronie odwrotnej na zakratowanym tle Orzeł piastowski bez tarczy z koroną na głowie.

Władysław I Łokietek, nagrobek