Witruwiusz
 
Encyklopedia PWN
Witruwiusz, Vitruvius, żył w I w. p.n.e.,
architekt rzymski, autor słynnego traktatu o architekturze.
Cytat
Żył w I w. p.n.e. Trudno zrekonstruować pełne imię i nazwisko Witruwiusza (Vitruvius to tylko imię rodowe) — badacze proponują imiona M(arcus), L(ucius), A(ulus), niekiedy także przydomek Pol(l)io; w identyfikacji imienia i postaci Witruwiusza są również wykorzystywane inskrypcje (np. na tzw. Łuku Gawiuszy w Weronie); w napisie z Thibilis w Afryce Północnej występuje M(arcus) Vitruvius Mamurra, co dało podstawę do próby utożsamienia Witruwiusza z Mamurrą — postacią z otoczenia Cezara, znaną z bogactwa i złego prowadzenia, opisywaną w poezjach Katullusa. Witruwiusz był inżynierem (wedle ówczesnej terminologii: architektem) zajmującym się szeroko pojętym budownictwem (także wodnym) oraz konstruowaniem maszyn (również wojennych) i przyrządów (instrumentów), np. zegarów słonecznych czy mechanicznych liczników przebytej drogi. Jest znany jako autor jedynego zachowanego antycznego podręcznika obejmującego całokształt wiedzy i umiejętności związanych z tym zawodem: De architectura libri decem (O architekturze ksiąg dziesięć). O życiu Witruwiusza wiemy niemal wyłącznie z jego własnych wzmianek i napomknień rozsianych po tym dziele. Nie znamy w sposób rozstrzygający nawet jego pełnego imienia, czyli trzech imion przysługujących wolno urodzonemu obywatelowi rzymskiemu — dość powszechnie przyjmuje się, że brzmiało ono: Marcus Vitruvius Pollio, choć jedynym pewnym członem jest imię rodowe Vitruvius (odpowiadające naszemu nazwisku). Nieznane są daty jego urodzenia ani śmierci, możemy się ich jedynie ze sporym prawdopodobieństwem domyślać z nielicznych pewnych faktów — stanowisko w służbie wojskowej Juliusza Cezara i przejście na „emeryturę” przed 27 r. p.n.e. skłania, by datować jego narodziny między 80 a 70 r. p.n.e., natomiast okoliczności związane z przypuszczeniami dotyczącymi datowania powstawania jego dzieła do lokowania daty jego śmierci najprawdopodobniej w ostatnim dziesięcioleciu I w. p.n.e. Przypuszcza się, że pochodził z północnej Italii.
Na pewno konstruował machiny wojenne dla Cezara, a później dla Oktawiana, także kiedy już został cezarem Augustem, który hojnie go za to wynagrodził i za wstawiennictwem swej siostry, Oktawii, przyznał mu sute uposażenie umożliwiające zajęcie się pisaniem dzieła, które Witruwiusz mu zadedykował i w którym często się o nim pochlebnie wyraża. Wiemy też, że — choć nie wywodził się z wielkiego rodu — był człowiekiem dobrze wykształconym i wychowanym w duchu rzymskiego patriotyzmu, dbałym o interes państwa, dobro publiczne i religię państwową. Biegle znał język grecki – w dziele swym zamieszczał wiele wiadomości zaczerpniętych z prac greckich autorów, zawsze się na nich powołując (deklarował się jako zdecydowany wróg plagiatu).
Przywoływał też zasługi zawodowe swych rodaków, podkreślał znaczenie etyki zawodowej, ganił chciwość, a nawet wyrażał pogląd, że architekt nie powinien ubiegać się o zamówienia. Zdawał sobie wszakże sprawę z tego, że talent i sława nie zawsze chodzą w parze. Dziwiło go, że wielcy sportowcy z reguły są sławniejsi i hojniej wynagradzani niż wybitni przedstawiciele nauki i umiejętności pożytecznych dla społeczeństwa. Uważa się, że w Księdze VIII (O wodzie) wykorzystał osobiste doświadczenia nabyte przy budowie pod kierownictwem Marka Agryppy akweduktu rzymskiego Aqua Julia (33 r. p.n.e.). Przypuszcza się też, że mógł być budowniczym bazyliki w miejscowości Fanum Fortunae (obecnie Fano) nad Adriatykiem.
O architekturze ksiąg dziesięć
Dzieło Witruwiusza składa się z 10 ksiąg poświęconych kolejno: I — zakresowi ówcześnie pojmowanej architektury i umiejętności wymaganych od architekta (np. słuch muzyczny pomagał w przygotowywaniu do strzału katapult), II — materiałom budowlanym i ich właściwościom, III i IV — zasadom budowania świątyń, V — zasadom projektowania budowli publicznych, VI — budownictwu prywatnemu, VII — dekoracjom wnętrz i farbom, VIII — wodzie i budownictwu wodnemu, IX — zegarom i astronomii, X — rozmaitym maszynom i urządzeniom mechanicznym, machinom wojennym i problematyce oblężniczej. Powstało najprawdopodobniej w okresie 20–10 r. p.n.e., na pewno po 27 r. p.n.e. (co wynika z tekstu dedykacji). Najstarszy zachowany jego rękopis, Codex Harleianus z IX w. (ob. w British Museum w Londynie) został w 1414 odkryty w klasztorze Monte Cassino i krążył w ponad 20 odpisach w XV w. Jeden z nich trafił w 1465 do Polski, jako własność kanonika Jana Kropidło z Trzemeszna. W następnych publikacjach traktat Witruwiusza był wzbogacany o ilustracje (Fra Giocondo 1511), a także omówienia i komentarze (tłumaczenie włoskie z licznymi ilustracjami Cesare Cesariana 1521).
Dzieło Witruwiusza wywarło ogromny wpływ na architekturę i inżynierię renesansu, przede wszystkim za pośrednictwem L.B. Albertiego (autora Dziesięciu ksiąg o sztuce budowania wykazującego znajomość traktatu Witruwiusza), a także późniejsi teoretycy architektury i architekci, wykorzystujący klasyczne porządki architektoniczne w projektowanych budowlach. Dzieło upowszechniło się zwłaszcza po 1486, kiedy zaczęto je wydawać drukiem, od połowy XVI w. także w przekładach (głównie włoskim i francuskim). Pierwszy polski przekład (E. Raczyńskiego) ukazał się w Paryżu 1840, drugi (K. Kumanieckiego) w Warszawie w 1956; a ze statutów krakowskiego cechu murarzy i kamieniarzy z 1591 i 1618 wynika, że zawarta w nim wiedza docierała już w tym czasie do Polski, do wykwalifikowanych rzemieślników.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Witruwiusz (Vitruvius), O architekturze, plansza z wydania w 1684 — Bibliothèque nationale, Paryżfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia