Wino i woda

Wino i woda

„Alkohol stosowany z umiarem nie szkodzi nawet w największych ilościach”. To popularne wśród amatorów mocnych trunków porzekadło ujmuje swoim wdziękiem i nie znajdzie się chyba pedant, który by spytał, na czym w takim razie ma polegać ów zalecany umiar. Dla starożytnych Greków i Rzymian powściągliwość w piciu wina przejawiała się przede wszystkim w mieszaniu go z wodą. Kto tego nie robił, był uważany za pijaka. Ten zwyczaj uzasadniano nawet odwołując się do mitologii. Widać to w czterowierszu Meleagra z Gadary (II–I w. p.n.e.). Poeta nawiązuje tu do dramatycznych okoliczności narodzin Dionizosa czyli Bakchosa. Ojcem boga wina był Dzeus, a matką śmiertelna kobieta, Semele. Zażądała ona niebacznie, by Dzeus ukazał się w jej w całym majestacie. Nieszczęsna kobieta nie zniosła tego widoku i spłonęła żywcem, wydając na świat Dionizosa.

Gdy wyskoczył z płomieni Bakchos — chłopiec mały,

osmalonego nimfy wodne wykąpały.

Stąd wino, gdy jest z wodą zmieszane, nie szkodzi,

gdy zaś pijesz je samo, ogień w trzewia wchodzi.

Starożytni zdawali sobie jednak sprawę z tego, że picie wina z wodą miewa ujemne strony. W przypisywanych niesłusznie Arystotelesowi Zagadnieniach przyrodniczych oprócz takich kwestii, jak (przekład Leopolda Regnera): „Dlaczego pijani są bardziej skłonni do rozczulania się?” i „Dlaczego kapusta uśmierza ból głowy z przepicia?”, znajdujemy próbę odpowiedzi na pytanie: „Dlaczego bardziej boli głowa tych, którzy piją wino rozwodnione, niż tych, którzy piją wino nie rozwodnione?”

W średniowiecznym zbiorze poezji Carmina Burana zachował się łaciński poemat Spór wina z wodą. Oto jego fragment:

Wino czując nieprzyjemną

bliskość wody, „Kto cię ze mną

— pyta z bólem — łączyć śmie?

Precz stąd! Czy tu siedzisz jeszcze?!

Nie powinno jedno miejsce

gościć ciebie oraz mnie!

 

Ziemia ciebie jest godniejsza.

Niech się ona z tobą zmiesza:

błoto z jej utworzysz grud.

Masz naturę wstrętną: przecież

przez szczeliny chętnie cieczesz

tam, gdzie jest największy brud.

 

Czy to ty ozdabiasz stoły?

Czy ktokolwiek jest wesoły,

kto napełnił tobą brzuch?

Choćby przedtem był kompanem

z żartów i wymowy znanym,

siedzi milcząc niby duch.

 

Kiedy cię wypije człowiek,

to nie wyjdzie mu na zdrowie:

zamęt w trzewiach zaraz ma.

Brzuch mu burczy, wiatrem wzdęty.

Wiatr ten w kiszkach zaś zamknięty

sprawia ból, co ciągle trwa.

 

A gdy brzuch się bardzo nadmie,

wnet uchodzi dech nieładnie

z ust i z drugiej strony też.

Szpetny pomruk się rozchodzi.

Bardzo to powietrzu szkodzi:

jest zepsute wzdłuż i wszerz!”

Bohaterem wielu nowszych utworów o wodzie i winie jest biblijny patriarcha Noe. Każdy chyba zna pochodzącą z roku 1899, lecz jeszcze dziś chętnie śpiewaną piosenkę do słów Włodzimierza Zagórskiego. Przypominam jej pierwszą zwrotkę:

Nasz praszczur Noe świętym był

I chadzał wciąż przed Panem,

Jak ognia tak się wody bał,

A wino pijał dzbanem;

Za to go też miłował Pan

I w wszelkiej strzegł przygodzie.

I gdy potopu nadszedł czas,

Nie dał mu zginąć w wodzie.

Jeszcze wcześniejsza jest Historia Noego, niemiecka piosenka z roku 1824, do której słowa napisał August Kopisch. Opowiada ona, iż Noe już po potopie poskarżył się Bogu, że nie może pić wody, w której utonęło tylu grzesznych ludzi i tyle zwierząt, i poprosił Go o jakiś inny napój. Wówczas Bóg go nauczył uprawy winorośli. Zdaniem Kopischa również dobry chrześcijanin powinien pijać wino zamiast wody zbrukanej trupami tylu grzeszników.

Warto też wspomnieć o podobnym wierszu angielskiego pisarza Gilberta Keitha Chestertona (1874–1936). Ma on tytuł Wino i woda. Jeśli wierzyć autorowi, Noe miał ulubione powiedzenie, będące również refrenem utworu:

Nie dbam, gdzie woda wedrze się, byleby nie do wina!

Budowniczy arki nie występuje natomiast w słowackiej piosence ludowej zestawiającej oba napoje:

Woda, woda, precz, precz mi z nią!

Niechaj się panny w niej kąpią, gdy chcą!

W wodzie wszak są żaby,

znajdą się i gady.

Precz, precz mi z nią, precz, precz mi z nią!

Niechaj się panny w niej kąpią, gdy chcą!

 

Wino, wino, będę je pić,

jak długo będę na świecie tym żyć!

Rozjaśni nam w głowie,

da radość i zdrowie.

Będę je pić, będę je pić,

jak długo będę na świecie tym żyć!

Dla równowagi przytoczmy na koniec niemiecką piosenkę ludową zachwalającą wodę:

Woda tak jasna jest i czysta,

bul bul bul bul bul,

człowiek od wieków z niej korzysta,

bul bul bul bul bul.

Adam ją z Ewą pił w Edenie,

bul bul bul bul bul bul bul,

wspaniale gasi nam pragnienie,

bul bul bul bul bul.

W następnych zwrotkach pomijam bulgotanie:

Chłodzi nas i orzeźwia w lecie,

a w zimie nas rozgrzewa przecie.

Zawsze krew nową sączy w żyły,

dodając wszystkim członkom siły.

 

To szczęście, że cię nie upije.

Ten, kto z umiarem jej użyje,

od chorób pewny ma ratunek,

bo to najlepszy w świecie trunek.

Trudno jednak uniknąć wrażenia, że w rzeczywistości piosenka ta zachwala alkohol, podobnie jak rozpowszechniana ostatnio w naszym kraju reklama wody mineralnej o nazwie identycznej z nazwą pewnej wódki.

Mikołaj Szymański