Wergiliusz, Publius Vergilius Maro, ur. 70 r. p.n.e., Andes k. Mantui, zm. 19 r. p.n.e., Brundisium (ob. Brindisi),
najwybitniejszy z epików rzymskich.
Wergiliusz
Encyklopedia PWN
fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Urodził się 70 r. p.n.e. w Andes koło Mantui. Był synem rolnika; w czasie konfiskaty gruntów na rzecz weteranów wojennych (ok. 40 r.) został pozbawiony ziemi, kształcił się w Cremonie, Mediolanie, Neapolu i Rzymie, gdzie osiadł na stałe. We wczesnej twórczości pozostawał pod wpływem neoteryków, następnie zwrócił się ku poezji Grecji klasycznej.
Bukoliki, Georgiki
Najwcześniejsze utwory Wergiliusza, zawarte w tzw. Appendix Vergiliana, to drobne wierszyki wzorowane na Katullusie, krótkie poematy i epylliony. W składającym się z 10 utworów zbiorze Bukolik (polski wybór 1953), zwanymi też eklogami (powstały 42–39 r.), wzorował się na sielankach Teokryta, ale wprowadził też wiele motywów oryginalnych; tłem bukolik jest często wieś italska. Po sukcesie Bukolik został przyjęty do kręgu Mecenasa, przyjaciela cesarza; zabezpieczony materialnie, otrzymał na własność kilka majątków, m.in. na Sycylii, gdzie najchętniej przebywał. Z inspiracji cesarza Oktawiana Augusta, dążącego do odrodzenia rolnictwa zrujnowanego w czasie wojen domowych, powstał poemat dydaktyczny Georgiki (polski przekład całości 1956), składający się z 4 ksiąg: o uprawie roli, o pielęgnacji drzew, o hodowli bydła, o pszczelarstwie; ozdobą poematu są liczne dygresje (pochwała Italii, życia i trudu rolnika, opis krainy zamieszkanej przez Scytów, wstrząsający opis zarazy).
Eneida
Z inspiracji cesarza powstał też 29–19 r. rzymski epos narodowy w 12 księgach — Eneida (1. wydanie polskie 1590), która miała uświetnić dzieje państwa rzymskiego i uzasadnić prawa Rzymu do panowania nad światem; poeta składał również hołd wywodzącej się od bogini Wenus dynastii julijsko-klaudyjskiej. W 1. części epopei (księgi I–VI), wzorowanej na Odysei, Wergiliusz przedstawił tułaczkę Eneasza z towarzyszami po upadku Troi i ukazał wizję przyszłości Rzymu, portretując wybitnych Rzymian; w 2. części (księgi VII–XII), pozostającej pod wpływem Iliady, opisał walki Trojan w Lacjum. Twórca Eneidy jest zwany Homerydą, gdyż przejął wiele wątków od Homera, ale od greckiego poety różni go dbałość o celowość środków poetyckich (np. porównań), ukazanie stanów psychicznych bohaterów; nastrój Eneidy jest też inny niż w epopejach Homera — Wergiliusz przemawia tonem wzniosłym i patetycznym. W poemacie epickim dochodzą do głosu elementy liryczne, poeta wpływa na uczucia słuchacza: potrafi wywołać grozę, litość, współczucie; zostały zachowane pewne cechy właściwe poezji neoteryków i technice poetów aleksandryjskich (aleksandryjska poezja) — każda księga ma odrębną, zwartą kompozycję. Styl jest zretoryzowany. Zachwyt budzi brzmienie heksametru, który poeta potrafił dostosować do każdego nastroju. Wergiliusz jest mistrzem poezji w takim stopniu, w jakim mistrzem prozy był Cyceron. Eneida to utwór nie ukończony, poeta nie nadał mu ostatecznej formy; w testamencie zakazał jego publikacji, jednak cesarz nie uszanował woli Wergiliusza; już 17 r. utwór trafił do czytelników, stając się lekturą w szkołach rzymskich, a później przez wiele wieków wywierał wpływ na rozwój europejskiej epiki.
Poezja Wergiliusza inspirowała też twórców polskich, Eneida stała się wzorem dla M.K. Sarbiewskiego i A. Mickiewicza, Sz. Szymonowic i J.B. Zimorowic naśladowali Bukoliki, a K. Koźmian w Ziemiaństwie — Georgiki. Wergiliusz zmarł 19 r. p.n.e w Brundisium (obecnie Brindisi).
