Wenezuela. Historia

Wenezuela. Historia.

W okresie prekolumbijskim obszar obecnej Wenezueli był słabo zaludniony przez Indian, gł. Karaibów i Arawaków. Do jego wybrzeży w delcie Orinoko dotarł 1498 K. Kolumb; 1499–1500 A. de Ojeda, uczestnik wyprawy A. Vespucciego, badał te tereny, dotarł do jeziora Maracaibo i nazwał kraj Venezuelą [‘małą Wenecją’] od napotkanych tam osad nawodnych. Trwająca od początku XVI w. kolonizacja tych ziem stanowiła 1528–46 monopol niemieckiej rodziny bankierskiej Welserów, na mocy koncesji udzielonej przez cesarza Karola V w zamian za pożyczki. W XVI–XVIII w. cała Wenezuela została opanowana i zagospodarowana; początkowo zakładano plantacje trzciny cukrowej, bawełny, kawy, kakaowca i tytoniu, w których zatrudniano Indian (od końca XVI w. — Murzynów z Afryki), a w XVIII w. rozwinęła się hodowla bydła. Wenezuela była penetrowana przez konkwistadorów, podróżników i awanturników, poszukujących tutaj legendarnego Eldorado. Od XVI w. wchodziła w skład wicekrólestwa Peru, od 1717 — nowo utworzonego wicekrólestwa Nowej Granady.

W XVIII w. zaczął się w jej dziejach okres pomyślności gospodarczej: kompania kupców baskijskich (Compañia Caracas), która miała 1728–78 monopol na handel zagraniczny, odniosła sukces eksportując z Wenezueli kakao i kawę (do elity plantatorów należał m.in. S. Bolívar). Od 1777 Wenezuela stanowiła kapitanię generalną Caracas, ze znaczną autonomią. Ograniczanie jej samodzielności, zwłaszcza gospodarczej, przez Hiszpanię spowodowało opór kreolskich plantatorów i hodowców, którzy dążyli do uniezależnienia się od metropolii. Wojnę o niepodległość zapoczątkowały 1806 nieudane wyprawy F. de Mirandy, który 1810 ponownie stanął na czele powstania; 1811 junta rewolucyjna proklamowała niepodległość Wenezueli (tzw. I Republika, 1811–12). Od 1813 walce przewodził Bolívar; w jej trakcie jeszcze dwukrotnie powstała Republika Wenezueli (tzw. II Republika — 1813–14, III Republika, ze stolicą w Angosturze, ustanowiona 1817); 1819 kongres w Angosturze proklamował utworzenie republiki federacyjnej Wielka Kolumbia, w której skład weszła Wenezuela; do 1823 armia Bolívara wyzwoliła całe terytorium kraju. Po rozpadzie Wielkiej Kolumbii Wenezuela stała się 1830 samodzielną republiką.

Do 1935 trwała w Wenezueli epoka caudillos; rządy dyktatorskie (1830–63 J.A. Páez, 1870–89 A. Guzmán Blanco, 1899–1935 C. Castro Ruiz i J.V. Gómez) przeplatały się z okresami reform lub destabilizacji politycznej. W 1854 zniesiono niewolnictwo; 1858–63 toczyła się wojna domowa między unitarystami (konserwatywna oligarchia, wielcy latyfundyści i kler) a federalistami (liberałami popieranymi przez burżuazję). W 1870 rozpoczął się okres liberalizacji oraz przyspieszonego rozwoju, co umożliwił napływ obcego, głównie brytyjskiego, kapitału. Sięgający czasów kolonialnych spór Wenezueli z Gujaną Brytyjską o część dorzecza Essequibo, po odkryciu złota 1879 na terenach przygranicznych, przerodził się 1895 w konflikt, rozstrzygnięty 1899 w wyniku arbitrażu międzynarodowego na korzyść Wielkiej Brytanii, która uzyskała dla Gujany Brytyjskiej większą część spornego obszaru. Wenezuela nie uznała tego rozstrzygnięcia i w 2. połowie XX w. spór został odnowiony. W 1902 wybuchł konflikt z Wielką Brytanią, Niemcami i Włochami dotyczący wenezuelskich długów; w celu ich wyegzekwowania okręty trzech mocarstw zablokowały porty Wenezueli; 1904 trybunał haski uznał słuszność interwencji, Wenezuela jednak długów nie spłaciła.

Na początku XX w. Wenezuela była trzecim światowym producentem kawy, wówczas jej gł. towaru eksportowego. Zapoczątkowane w latach 70. XIX w. poszukiwanie złóż i wydobycie ropy naftowej dopiero w pierwszym 10-leciu XX w. nabrało znaczenia za sprawą obcych towarzystw naftowych. W latach 20. nastąpił gwałtowny rozwój przemysłu naftowego: 1927 Wenezuela była największym producentem ropy w Ameryce Łacińskiej, a w 1. połowie lat 30. ropa naftowa zdominowała już gospodarkę Wenezueli.

Po śmierci Gómeza (1935) nastąpił w Wenezueli koniec epoki caudillizmu i rozpoczęła się demokratyzacja systemu politycznego, czego wyrazem było m.in. powstanie 1936 partii burżuazji narodowej Akcja Demokratyczna (AD), z R. Betancourtem na czele. Podczas II wojny światowej Wenezuela 1941 zerwała stosunki z państwami Osi, a 1945 wypowiedziała im wojnę. Po przewrocie, dokonanym 1945 przez młodych oficerów, Betancourt został prezydentem tymczasowym. Proces demokratyzacji przerwał 1948 prawicowy przewrót wojskowy. Władzę dyktatorską przejął i sprawował do 1958 M. Pérez Jiménez; lata jego rządów były okresem szybkiego wzrostu gospodarczego. Rozwoju wydobycia rudy żelaza (eksploatację bogatych złóż rozpoczęto 1954) i rozbudowy przemysłu petrochemicznego, ale jednocześnie zwiększenia zależności Wenezueli od USA. Obalenie jego rządów w wyniku powstania zbrojnego zapoczątkowało w Wenezueli trwający do 1994 okres sprawowania władzy na przemian przez socjaldemokratyczna AD i chadecką Partię Społeczno-Chrześcijańską (COPEI, zał. 1946), co było podstawą stabilności systemu politycznego Wenezueli. Ekonomiczną podstawę tej sytuacji tworzyły dochody z ropy naftowej (boom w 2. połowie lat 70.). Jednocześnie państwo przejmowało kontrolę nad przemysłem naftowym i górnictwem żelaza. W 1975 przyjęto ustawy o ich nacjonalizacji; dochody z ropy pozwalały finansować inne dziedziny życia, zaniedbano jednak reformę rolną oraz rozwój rolnictwa i Wenezuela stała się importerem żywności. Po załamaniu w końcu lat 70. światowego rynku naftowego Wenezuela zaczęła przeżywać w latach 80. (zwłaszcza od 1982) trudności, pogłębiane ze względu na długi zagraniczne, zaciągnięte w czasach dobrobytu, jak również ze względu na nie rozwiązane problemy społeczne. Realizowany od 2. połowie lat 80. radykalny program przystosowawczy, uzgodniony z Międzynarodowym Funduszem Walutowym, nie przyniósł spodziewanych rezultatów, stał się natomiast źródłem trwających od 1989 niepokojów społecznych i upadku rządu C.A. Péreza Rodrígueza (AD).

Po okresie tymczasowym 1994 prezydentem został ponownie R. Caldera Rodríguez (COPEI), tym razem jako reprezentant koalicji 17 partii p.n. Convergencia [‘zbieżność’]; zapowiedział rezygnację z reform wolnorynkowych Péreza oraz korektę jego programu prywatyzacji. Prezydent ułaskawił również przywódcę nieudanego puczu w 1992 H. Cháveza. W 1998 w wyborach parlamentarnych zwyciężył populistyczny Ruch Piątej Republiki (MVR), założony przez Cháveza, a jego przywódca został prezydentem. Zmiana konstytucji 1999 przyniosła wzmocnienie władzy prezydenckiej. Narastające problemy gospodarcze. przyczyniły się do utraty poparcia społecznego dla Cháveza (w wyborach prezydenckich 2000 ok. 60%). W 2002 doszło do zamachu stanu, w wyniku którego prezydent zrzekł się władzy na dwa dni; 2003–04 opozycja podejmowała wielokrotnie próby odsunięcia Cháveza od władzy. Pod presją opozycji VIII 2004 przeprowadzono referendum, w którym większość głosujących opowiedziała się za pozostawieniem go na urzędzie prezydenta do końca kadencji. Chávez przyjął politykę antyamerykańską, nawiązują bliskie kontakty z Kubą F. Castro. W zbojkotowanych przez opozycję wyborach parlamentarnych XII 2005 wzięły udział tylko partie proprezydenckie. Po śmierci 5 III 2013 prez. H. Cháveza jego obowiązki przejął dotychczasowy wiceprez. N. Maduro. 2015 zwycięstwo opozycji w wyborach parlamentarnych

Macuro, pomnik Krzysztofa Kolumba (Wenezuela)