Węgry. Teatr

Węgry. Teatr.

Na obszarze dzisiejszych Węgier początki teatru sięgają XII w. (teatr liturgiczny). Od XVI w. w większych skupiskach niem. rozwijał się jezuicki i protest. teatr szkolny. W okresie wczesnego renesansu zaczął kształtować się teatr dworski, którego rozwój nastąpił na pocz. XVIII w. Jednocześnie występowały liczne zespoły aktorów zagr., gł. niem. i austr., grające m.in. w pierwszych stałych budynkach teatr. w Sopronie, Peszcie i Budzie. W końcu XVIII w. powstały pierwsze węg. zaw. teatry wędrowne, m.in. L. Kelemana, J. Patka; pokonując wiele przeszkód i przełamując konkurencję zespołów niem., odegrały ważną rolę w walce o nar. język, literaturę i teatr. Na pocz. XIX w. w wielu miastach powstały rodzime teatry zaw.; 1837 założono w Peszcie teatr, przekształcony 1840 w Teatr Narodowy (Nemzeti Színház), w którym grali wybitni aktorzy: M. Lendvay, G. Egressy, Z. Szentpétery, R. Laborfalvy, E. Kántorné, propagujący zwłaszcza dramaturgię węg. (m.in. dramaty J. Katony, K. Kisfaludyego, M. Vörösmartyego, E. Szigligetiego), sztuki W. Szekspira, obcy dramat romant. (1847 prapremiera Mazepy J. Słowackiego). Upadek Wiosny Ludów nie zahamował rozwoju teatru węg.; tradycje węg. aktorstwa kontynuowali m.in. M. Jászai, K. Prielle, E. Ujházy; 1864 powstała w Peszcie szkoła aktorska; rozwinęła się też reżyseria (np. inscenizacje E. Panlayego). Na przeł. XIX i XX w. powstawały zespoły awangardowe, np. Thalia Társaság, wzorowany na Théâtre Libre. W okresie międzywojennym czołowymi aktorami sceny węg. byli m.in. G. Bajor, A. Somlay. Po II wojnie świat. teatry upaństwowiono (1945); powstały nowe zespoły i ośr. teatr. (m.in. w Miszkolcu, Peczu, Kaposvár, Veszprém, Kecskemét, Debreczynie, Segedynie). Największym skupiskiem ludzi teatru jest Budapeszt, siedziba wielu scen (m.in. Teatru Narodowego, Teatru im. Madácha, Teatru Komedia, Teatru Thalia, Teatru „25”). Kształt współcz. teatru węg. wypracowali wybitni reżyserzy: O. Ádam, T. Májor, E. Márton, K. Kazimir, E. Gellert, G. Zsámbeki, G. Székely, I. Paál i aktorzy: F. Bessenyei, M. Gábor, É. Ruttkai, H. Gobbi, I. Sinkovits, Z. Latinovits, Z. Varkony, I. Darvas, E. Bulla, L. Basti, M. Töröcsik (także przedstawiciele średniej i młodszej generacji: D. Udvaros, J. Básti, G. Máte, Gy. Cserhalmi).