Veblen Thorstein Bunde

Veblen

[wẹblən]

Thorstein Bunde, ur. 30 VII 1857, Valders (stan Wisconsin), zm. 3 VIII 1929, Menlo Park (stan Kalifornia),

amerykański ekonomista i socjolog, twórca instytucjonalizmu.

Urodził się 30 VII 1857 w Valders (stan Wisconsin). Uczeń, a następnie krytyk J.B. Clarka; zajmował się także filozofią i historią; badał ekonomiczne i społeczne procesy zachodzące w amerykańskim społeczeństwie; przyjmuje się, że przewidział wielki kryzys ekonomiczny lat 30. XX w.

Życie Veblena

Urodził się w mającej korzenie norweskie rodzinie ubogich farmerów jako szóste dziecko spośród dwanaściorga dzieci. W wieku siedemnastu lat udało mu się opuścić rodzinną farmę i rozpocząć studia w collegu. Tutaj ożenił się z siostrzenicą dyrektora colegu. W 1884 roku doktoryzował się w Yale. Mimo dobrych opinii nie otrzymał tutaj posady, ze względu na wyznawany przez niego agnostycym oraz „złe imigranckie maniery”. Od 1896 prof. University of Chicago. Mimo olbrzymiego sukcesu wydawniczego swojej Teorii klasy próżniaczej nie zdołał utrzymać posady na tym uniwersytecie. Studentów odstręczał nudny sposób prowadzenia przez niego zajęć i wygląd, jak to określali, „trampa”. Środowisko profesorskie było zbulwersowane jego licznymi romansami. Miał opinię niezwykłego oryginała, który np. godzinami siedzi bez ruchu i nie włącza się do towarzyskiej rozmowy. W 1911 rozwiódł się i ożenił ze swą byłą studentką, także rozwódką. W latach 1911–18 pracował na University of Missouri, 1919–22 w New School of Social Research w Nowym Jorku. W czasie I wojny światowej uczestniczył w grupie doradców prezydenta Wilsona, powołanej do analizowania wariantów zakończenia wojny. Po ostatecznym porzuceniu pracy na uczelni, utrzymywał się z pieniędzy zainwestowanych w uprawy rodzynek oraz akcje na giełdzie. Po fiasku tych przedsięwzięć znalazł się w kalifornijskich slumsach, gdzie spędził ostatnie lata swojego życia. Zmarł 3 VIII 1929 w Menlo Park (stan Kalifornia).

Poglądy Veblena

W swej najsłynniejszej pracy Teoria klasy próżniaczej (1899, wyd. pol. 1971), będącej wykładem instytucjonalizmu, wprowadził pojęcie klasa próżniacza. Uważał, że źródła kryzysów tkwią w konflikcie między klasą interesu, kierującą się jedynie instynktem zachłanności, a klasą przemysłu, działającą zgodnie z instynktem dobrej roboty. Zastąpił pojęcie homo oeconomicus definicją człowieka jako istoty społecznej, która kieruje się w swym działaniu instynktami opiekuńczości, dobrej roboty, ciekawości poznania i zachłanności. Te właśnie instynkty określają postawy i działania człowieka społecznego. Tworzy on instytucje ekonomiczne, które sankcjonują utarte zwyczajowo procesy regulowania materialnych potrzeb życiowych społeczeństwa. Veblen pokazywał ewolucję cywilizacyjną zgodną z jego teorią sprzeczności między technologią a instytucjami. Instytucje są czynnikiem hamującym zmiany cywilizacyjne, których nośnikiem jest postęp techniczny nie nadążają za zmianami i trudno się do nich dostosowują. Veblen dzielił dzieje społeczeństwa na fazy: pokojowej dzikości; łupieżczą; quasi-pokojowego rozwoju wytwórczości opartej na rzemiośle; pokojowej organizacji produkcji, korzystającej z maszyn i wysoko rozwiniętych technologii. Przewijające się w jego twórczości klasy pracująca i próżniacza zrodziły się w fazie łupieżczej, kiedy wojna stała się instytucją społeczną, a środki utrzymania były na tyle łatwo dostępne, że można było zrezygnować z części zasobów pracy potrzebnych w działaniach produkcyjnych. Próżnowanie przybrało w następnych fazach charakter konsumpcji ostentacyjnej, na pokaz. Veblen zaprzeczał tezie neoklasyków o racjonalnym postępowaniu konsumenta, dowodząc że zwyczaj i tradycja oraz chęć wyróżnienia się w społeczeństwie decydują o motywach wyboru koszyka dóbr. Pokazał efekt snoba na przykładzie popytu na dobra luksusowe. Veblen badał również rozwój wielkich przedsiębiorstw w formie spółek akcyjnych, postęp w zakresie organizacji kapitałowego rynku cykliczność rozwoju ekonomicznego. Opowiadał się za rozwojem „świata przemysłu”, co zostało wykorzystane w późniejszych teoriach technokracji. Najważniejsze artykuły Veblena z zakresu metodologii zostały opublikowane w zbiorze The Place of Science in Modern Civilisation (1919). Dotyczą one m.in. ewolucjonistycznego podejścia do ekonomii oraz zawierają krytykę ekonomii Clarka, pokazując ograniczenia teorii użyteczności krańcowej. Występuje tu także krytyka założeń, które legły u podstaw neoklasyki, w tym filozofii hedonizmu i utylitaryzmu. Inne główne prace: The Theory of Business Enerprise (1904), Absentee Ownership and Business Enterprise in Recent Times (1923).