Uttar Pradeś, ang. Uttar Pradesh 
,
stan w północnych Indiach, przy granicy z Chinami i Nepalem;
,
Uttar Pradeś
Encyklopedia PWN
pow. 240,9 tys. km2, 197 mln mieszk. (2009); stol. — Lakhnau; w użyciu języki hindi (ok. 80% ludności) i urdu; hindusi (ponad 80%), muzułmanie (15%); jeden z najgęściej zaludnionych stanów Indii — 472 mieszk. na km2; w miastach mieszka ok. 30% ludności; największe m. (poza stol.): Kanpur, Agra, Waranasi — gł. w Indiach ośrodek kultu religijnego hindusów, Allahabad. Większość powierzchni zajmuje płaska, aluwialna Niz. Gangesu, przecięta szerokimi dolinami Gangesu, Jamuny i Ghaghry (dopływy Gangesu) oraz gęstą siecią kanałów nawadniających; w północno-zachodniej części wznoszą się przedgórza Himalajów i Wysokie Himalaje ze szczytami o wys. ponad 7000 m, najwyższy — Nanda Dewi (7816 m); na południu, na granicy ze stanem Madhja Pradeś — północny skraj wyż. Dekan; klimat zwrotnikowy monsunowy; średnia temperatura miesięczna od 12–17°C w styczniu do 27–30°C w maju (maks. — 45°C); opady od 800–1000 mm na Niz. Gangesu do 2000 mm w Himalajach, pora opadowa czerwiec–wrzesień; częste katastrofalne powodzie; lasy zachowały się w strefie granicznej z Nepalem (monsunowe) i Himalajach (chronione w Parku Jima Corbetta). Uttar Pradeś należy do najważniejszych regionów roln. Indii; ziemie uprawne zajmują 75% pow. stanu, z tego połowa jest sztucznie nawadniana; bardzo duże rozdrobnienie gospodarstw rolnych (przeciętna pow. 1,8 ha); gł. uprawy: ryż i trzcina cukrowa — największy region uprawy w Indiach, ponadto pszenica (na zachodzie), orzeszki ziemne, sezam, rzepak, len, bawełna (na zachodzie), juta (na wschodzie); hodowla bydła i bawołów (siła pociągowa). Rozwinięte tradycyjne gałęzie przemysłu: spoż., zwłaszcza cukrowniczy (dostarcza 1/3 ogólnoind. produkcji cukru) i olejarski, włók. oraz skórz.-obuwniczy; w dużych miastach zakłady przemysłu środków transportu (Kanpur, Waranasi), elektrotechniczne i elektroniczny, chem. (nawozy sztuczne, farm.), metal., papierniczego; rzemiosło: wyroby ze srebra, złota, kości słoniowej, brokaty, muśliny; turystyka — gł. ośr.: Agra, Waranasi, gęsta sieć kol. i drogowa; przez terytorium Uttar Pradeś biegną magistralne linie kol. i drogowe Delhi–Kalkuta.
Historia. Obszar Uttar Pradeś był kolebką religii i kultury ind.; w okresie wedyjskim (XVI–VII w. p.n.e.) część staroż. państwa Madhjadeśa, następnie w granicach państw Maurjów (IV–II w. p.n.e.), Guptów (IV–VI w.), Harszy (VI–VII w.); w okresie muzułm. (od VIII w.) znany jako Hindustan; XIII–XVI w. w granicach sułtanatu delhijskiego; XVI–XVIII w. centrum imperium Mogołów; od pocz. XIX w. stopniowe rozszerzanie władzy bryt. Kompanii Wschodnioind.; 1836 utworzenie Prowincji Północno-Wschodniej; tereny Uttar Pradeś były gł. areną walk podczas powstania sipajów 1857, po jego stłumieniu wraz ze wszystkimi posiadłościami Kompanii Wschodnioind. zostały przekazane Koronie bryt.; od 1947 stan w niepodległych Indiach; 2000 wydzielenie północno-zachodniej części U.P. jako odrębnego stanu Uttarańćal.
