Urartu

Urartu,

w starożytności państwo w zachodniej Azji, którego centrum leżało wokół jez. Wan;

zamieszkane przez plemiona blisko spokrewnione z Hurytami; zorganizowane w IX w. p.n.e. przez Sarduriego I, ze stol. w Tuszpie (ob. Wan) nad jez. Wan; okres świetności od poł. IX do ok. poł. VIII w., m.in. rozszerzenie obszarów państwa po Zakaukazie, północno-zachodni Iran i północną Syrię; przeciwnicy Asyrii w jej ekspansji ku północy i północnemu zachodowi; napór Asyryjczyków (Tiglatpilesar III) i Kimeryjczyków osłabił Urartu; 714 pokonane przez Sargona II, na pocz. VI w. p.n.e. zniszczone ostatecznie przez Medów. Sztuka Urartu rozwijała się pod silnym wpływem kultur: hetyckiej i asyryjskiej; szczyt rozwoju — VIII w. p.n.e. W budownictwie zaznaczyła się umiejętność łączenia w harmonijną całość monumentalnych form arch., rodem z Mezopotamii, z lekkimi formami syro-hetyckimi; wyróżniały się potężne twierdze z zespołami pałaców, świątyń i magazynów (Karmir Blur, Toprak Kale) — budowane z kamieni ciosanych i cegły suszonej; wnętrza zdobiły malowidła ścienne; w architekturze charakterystyczne było zastosowanie bit hilani. Bardzo wysoki poziom techn. i artyst. osiągnęły urartyjskie wyroby z metalu (gł. z brązu): brązowe kotły zdobione protomami zwierząt, ptaków lub postaciami skrzydlatych kobiet, kandelabry, tarcze, hełmy, niewielkie figurki; przedmioty te docierały m.in. na Rodos, Kretę i do Etrurii. Znane są również kam. reliefy w postaci ortostatów, zdobiące pomieszczenia kultowe i pałacowe. Eklektyczna sztuka Urartu wywarła wpływ na rozwój sztuki Scytów, Persów i ludów Zakaukazia. Religia Urartu (urartyjska religia) jest znana fragmentarycznie z tekstów klinowych i zabytków sztuki, mity nie zachowały się; gł. bóstwem męskim był Haldi (bóg państw. i opiekun króla) z partnerką Aruba(i)ni lub Bagmasztu; inne bóstwa: Tejszebe (bóg burzy) z małżonką Babą, Sziwini (słońce), Szelardi (księżyc), Sardi (bogini miłości); przedstawiano je symbolicznie (np. włócznia, stela kam.), także jako istoty pół ludzkie, pół zwierzęce lub stwory fantastyczne; miejscem kultu były świątynie, tereny przed niszami skalnymi („bramy boga”), uprawiano także kult świętych drzew; wierzono w życie pozagrobowe, w związku z tym ciała dostojników grzebano w grotach podziemnych lub skalnych.

Vankale, ruiny urartyjskiej twierdzy w pobliżu Wan (Turcja)