Turcja. Gospodarka

Turcja. Gospodarka.

Od lat 50. XX w. rozwój gospodarczy związany z politycznym i ekonomicznym zbliżeniem z krajami Europy Zachodniej i USA (członkostwo w NATO, stowarzyszenie z EWG, kandydowanie do członkostwa w UE) oraz napływem kapitału zagranicznego; rozbudowa sektora państwowego w przemyśle (górnictwo, energetyka, hutnictwo), finansach i komunikacji; w latach 80. odchodzenie od polityki interwencjonizmu państwowego, prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych (od 1984) i liberalizacja handlu zagranicznego; 1986–90 produkt krajowy brutto wzrastał średnio o 4,7% rocznie, 2007 wzrósł o 5%; wzrost gospodarczy ograniczały duże koszty obsługi zadłużenia zagranicznego, które w końcu 2007 wynosiło 247,2 mld dolarów USA oraz wysoka inflacja (80% — 1994–99, 55% — 2000), stłumiona w 2007 do 8,8%, m.in. po denominacji waluty w stosunku 1: 1 000 000; dużą rolę w budżecie państwa odgrywają przekazy pieniężne od emigrantów tureckich (ok. 3 mld dolarów rocznie); w 2005 wartość inwestycji zagranicznych w Turcji wyniosła 8,5 mld dolarów USA; przemysł wytwarza 28,3% produktu krajowego brutto, usługi — 62,8%, rolnictwo — 8,9% (w połowie lat 60. — 38%); produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca wg parytetu siły nabywczej wynosi 12,9 tys. dolarów USA (2007).

Przemysł.

Turcja posiada znaczne zasoby surowców miner., zwłaszcza rud metali; wydobycie rud żelaza (Divriği we wschodniej Anatolii), chromu (Seydişehir na południu kraju; Turcja należy do gł. świat. producentów chromu), boksytów, rud miedzi (Murgul), cynku i ołowiu, także srebro i złoto; z surowców energ. eksploatuje się węgiel brunatny (zachodnia Anatolia), węgiel kam. (zagłębie Ereğli-Zonguldak) i ropę naft. w pobliżu granicy z Syrią (gł. ośr. Batman), z chem.: fosforyty, sól kam. i siarkę; pod dnem M. Czarnego bogate złoża rud uranu. Produkcja energii elektrycznej 133,6 mld kW·h (2003), 26% dostarczają elektrownie wodne (największe Keban i Atatürk — zbud. 1992 na Eufracie), 74% — cieplne (węglowe i naft.). Do najstarszych i najlepiej rozwiniętych gałęzi przemysłu przetwórczego należą: przemysł włók. i odzież., wykorzystujące surowce krajowe oraz spoż. (cukrowniczy, mleczarski, tytoniowy); od lat 60. rozwój hutnictwa żelaza (gł. ośr.: Karabük, Ereğli), miedzi (Ergani, Stambuł) oraz aluminium, przemysłu maszyn. i zbrojeniowego (m.in. okręty podwodne, transportery opancerzone), środków transportu (montownie samochodów, ciągników, budowa statków), sprzętu gospodarstwa domowego, chem. (m.in. produkcja nawozów sztucznych), cementowego i rafineryjnego (İzmir, İzmit, Mersin, Batman); wysoko rozwinięte rzemiosło: dywany, biżuteria, wyroby metal., ceramiczne, skórz.; największa koncentracja zakładów przem. w regionie północno-zachodnim: Stambuł–Ereğli–İzmir, ponadto w rejonie Ankary i na południowym wschodzie: Adana–Gaziantep–Antiochia.

Rolnictwo.

Rolnictwo tradycyjne, drobnotowarowe; użytki rolne zajmują ok. 50% pow. kraju, w tym grunty orne i trwałe plantacje — 34,7% pow. (2002); gł. regionami roln. są wybrzeża mor., Wyż. Anatolijska i Niz. Tracka; przeważają drobne gospodarstwa rolne (ok. 5 ha); w ostatnich latach intensyfikacja produkcji, wzrost powierzchni gruntów nawadnianych (15%), nawożenia (ok. 67 kg nawozów sztucznych na 1 ha gruntów ornych, 2002) i mechanizacji (1 ciągnik na 27 ha, 2002). Uprawia się gł. zboża: pszenicę (21,0 mln t, 2005), jęczmień (9,0 mln t), kukurydzę oraz owies (w górach) i żyto (północna Anatolia), z roślin przem.: bawełnę (najwięcej na niz. Adana), buraki cukrowe (zachodnia część kraju), słoneczniki, tytoń; przy granicy z Gruzją plantacje herbaty, orzechy laskowe i pistacjowe (gł. eksporter w świecie); w zachodniej części kraju rolnictwo typu śródziemnomor., uprawa winorośli (gł. świat. producent rodzynek odmiany sułtańskiej), owoców cytrusowych, fig, brzoskwiń, oliwek i warzyw (gł. pomidory, papryka, cebula). Ekstensywna hodowla owiec (25 mln sztuk, 2004), kóz (w tym angorskich) oraz bydła (na północnym wschodzie); rozwinięte pszczelarstwo. Połowy ryb, mięczaków i skorupiaków w wodach przybrzeżnych (508 tys. t, 2003). Produkcja żywności pokrywa zapotrzebowanie krajowe.

Turystyka.

Jedną z najszybciej rozwijających się gałęzi gospodarki jest turystyka; wzrost liczby turystów zagr. z 0,9 mln (1980) do 16,8 mln (2005), najwięcej z Niemiec i Wielkiej Brytanii; wpływy z turystyki — 13,2 mld dol. (2003); gł. ośr. turyst.: Stambuł, zabytki kultury antycznej (Troja, Efez, Milet, Pergamon, İzmir i in.), plaże na zachodnich i południowych wybrzeżach.

Transport i łączność.

Sieć komunik. w rozbudowie; 154,8 tys. km dróg o utwardzonej nawierzchni (łączna dł. dróg wynosiła 347,6 tys. km, 2004); eur. i azjat. część kraju łączą 2 mosty na Bosforze; 8,7 tys. km linii kol. (2005), w tym 2,1 tys. km zelektryfikowanych; połączenia kol. z Europą Zachodnią (słynny w okresie międzywojennym Orient Express z Paryża do Stambułu), Iranem, Irakiem i Syrią; flota handl. liczy ponad 1100 statków o łącznej nosności 7,3 mln DWT; gł. porty mor. (przeładunek powyżej 1 mln t): Stambuł nad cieśn. Bosfor, Zonguldak, Ereğli i Samsun nad M. Czarnym, İzmir i İzmit nad M. Egejskim, Mersin i İskenderun nad M. Śródziemnym; rozwinięta żegluga kabotażowa; połączenia promowe między eur. i azjat. częścią kraju, z Cyprem i wyspami gr. (Rodos, Samos, Chios); sieć rurociągów o łącznej dł. 8,1 tys. km (2005), w południowo-wschodniej części kraju rurociągi naft.: z Batman do portu Yumurtalık i z pól naft. północnego Iraku do portu Dörtyol nad M. Śródziemnym (od 1990 nieczynny); 117 różnego rodzaju lotnisk, międzynar. połączenia lotn. ma 8 miast (Stambuł, Ankara, İzmir, Trabzon, Adana, İskenderun, Antalya, Ortaca). Rozwinięta łączność telefoniczna; 19,0 mln abonentów telefonii stacjonarnej; w użytkowaniu 43,6 mln telefonów komórkowych (2005).

Handel zagraniczny.

Turcja ma ujemny bilans handl.; 2005 wartość eksportu wyniosła 73,3 mld dol. USA, importu — 116,4 mld dol. USA; eksport wyrobów przemysłu lekkiego (tkaniny, odzież, wyroby skórz.), produktów spoż. (zboża, owoce), środków transportu, sprzętu elektron.; import paliw i produktów chem., stali, maszyn, środków transportu, urządzeń energ. i elektronicznych; gł. partnerzy handl.: Niemcy, Włochy, Rosja, Francja, W. Brytania.