Tarnowskie Góry

rys. Z. Kwiatkiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Tarnowskie Góry,

m. powiatowe w województwie śląskim, na Garbie Tarnogórskim, nad Stołą (lewy dopływ Małej Panwi), na północnym skraju GOP.

Ludność miasta: ogółem — 61,4 tys. mieszkańców (2019)

Gęstość zaludnienia: 731,2 os/km² (2019)

Powierzchnia: 84 km²

Współrzędne geograficzne: długość geograficzna: 18°52′E, szerokość geograficzna: 50°27′N

Prawa miejskie: nadanie praw — 1526

Oficjalne strony WWW: www.tarnowskiegory.pl

przemysł maszyn. i metal., ponadto rozwinięty przemysł elektrotechniczny, materiałów budowlanych, odzieżowy i spoż.; ważny węzeł kol. (największa w Polsce stacja rozrządowa) i drogowy; Katedra i Klinika Psychiatrii Śląskiej Akad. Med.; w Reptach — Górnicze Centrum Rehabilitacji Leczn. i Zaw. oraz ośr. wypoczynku świątecznego; muzeum rud metali nieżel. (w kamienicy z XVI w., przebudowa XVIII w.), zabytkowa kopalnia, w podziemiach — rezerwat górniczy (XVII–XIX w.); wypełniona wodą Sztolnia Czarnego Pstrąga udostępniona do zwiedzania (przejazd łodzią); Skansen Maszyn Parowych, działa Stow. Miłośników Ziemi Tarnogórskiej i Inst. Tarnogórski.

Historia.

Od wczesnego średniowiecza wydobycie rud ołowiu, żelaza, srebra; w XVI w. odkryto bogate złoża rud ołowiu; osada górnicza otrzymała 1526 prawa miejskie, a następnie prawa „wolnego miasta górn.”; do 1532 w posiadaniu Piastów opolskich, następnie Hohenzollernów, dzieliły losy polit. Śląska (niem. nazwa Tarnowitz); od poł. XVI w. germanizacja; w XVI w. rozwój organizacji samopomocowych górników; w XVI w. i na pocz. XVII w. Tarnowskich Górach i okolicznych wsiach liczne szyby górnicze (łącznie ok. 20 tys.); od poł. XVI w. gł. ośr. górniczy na obszarze złóż śląsko-krak. i jeden z największych w górnictwie kruszcowym Europy (na pocz. XVII w. ok. 3 tys. mieszk.); w XVI i XVII w. ośr. reformacji; zniszczenia w okresie wojny trzydziestoletniej (1618–48) oraz prześladowania protestantów spowodowały zastój górnictwa; w 2. poł. XVII i 1. poł. XVIII w. miasto rzemieślniczo-handl.; od 1742 w państwie pruskim; w 2. poł. XVIII w. ponowny rozwój górnictwa; 1784–86 uruchomiono kopalnię oraz hutę ołowiu i srebra Fryderyk (w XIX w. jedna z najnowocześniejszych w Europie); 1803 powstała pierwsza na ziemiach pol. szkoła górnicza (czynna do 1933); w XIX w. rozwój górnictwa i hutnictwa cynku i żelaza, też drobnego przemysłu; od 1857 połączenie kol.; udział mieszk. w powstaniach śląskich 1919–21; w wyniku plebiscytu od 1922 w Polsce. W okresie okupacji niem. 3 oddziały robocze jeńców bryt., wł. i sow.; 1939–45 niem. więzienie sądowe (łącznie ponad 37 tys. więźniów), 1940–45 dwa obozy pracy przymusowej dla więźniów różnych narodowości (w Lasowicach — ok. 5 tys. osób, oraz Starych Tarnowicach). Po 1945 znaczna rozbudowa miasta; 1973 do Tarnowskich Gór włączono wieś Repty, 1975 — 2 miasta: Miasteczko Śląskie (od 1994 samodzielne miasto) i Strzybnicę; do 1975 siedziba powiatu.

Bibliografia

Tarnowskie Góry. Zarys rozwoju miasta,oprac. H. Rechowicz, Katowice 1969.