Tajlandia. Historia
 
Encyklopedia PWN
Tajlandia. Historia.
Na początku n.e. terytorium obecnej Tajlandii zamieszkiwali Monowie. Ich miasta: Nakhon Pathom, Lop Buri, Si Thep, Muong Letha (tworzące państwo Dwarawati) były położone nad rzeką Menam, wzdłuż której prowadził szlak handlowy do Indii. Dwarawati początkowo pozostające pod władzą Funanu, w IX w. przeszło pod panowanie Khmerów; bardziej na południe powstało państwo Langkasuka, nad którym VIII w. rozciągnęło zwierzchnictwo królestwo Śriwidżaja na Sumatrze. W XI w. także Langkasuka poddała się Khmerom. Ich władcy wznieśli wówczas liczne świątynie w stylu Angkor.
Początek historii Tajlandii wiąże się z migracją Tajów z południowo-zachodnich Chin, którzy w X–XII w. opanowali dorzecze Menamu, wyparli lub zasymilowali żyjących tu Khmerów, ulegając jednocześnie wpływom ich zhinduizowanej kultury i wyznawanego przez nich buddyzmu. W XIII w. w dorzeczu górnego Menamu powstało państwo Sukhotaj. W 1350 Rama Thibodi I założył w dolinie Menamu — Ajutthaję, stolicę królestwa, które objęło prawie całe terytorium obecnej Tajlandii oraz znaczną część obecnej Kambodży. Dla jego królestwa w sąsiednich krajach przyjęła się nazwa Syjam, która z czasem stała się nazwą oficjalną. Po okresie rozkwitu w XV w. nastąpiło jego osłabienie w XVI w., spowodowane waśniami wewnętrznymi i wojnami z Birmą. W XVI i XVII w. rozpoczęły się kontakty z Portugalczykami, Hiszpanami, Holendrami, Anglikami i Francuzami. W 1767 Birmańczycy zdobyli Ajutthaję. Przeciwstawił im się jeden z dygnitarzy pokonanego królestwa, Phya Tak, który wyparł najeźdźców z południowej Tajlandii. W 1782 gen. Czao Phya Czakri ogłosił się królem (Rama I) i założył nową dynastię (Czakri), ze stolicą w Bangkoku. Nastąpiło wzmocnienie państwa, ale próby rozszerzenia granic (aneksja północnych sułtanatów malajskich 1821, zdobycie Wientianu 1828) zostały zahamowane przez rosnące w tym regionie wpływy Wielkiej Brytanii i Francji. Po nierównoprawnych traktatach z Wielką Brytanią (1855), której wpływy dominowały, oraz z Francją i USA (1856), a później innymi państwami kolonialnymi Europy (1858–68) Tajlandia, zachowując formalną niepodległość, stała się krajem półkolonialnym. Utraciła zwierzchnictwo nad Kambodżą (1867) i Laosem (1893), które dostały się pod panowanie Francji, a 1909 musiała odstąpić Wielką Brytanii sułtanaty: Kedah, Kelantan, Terengganu i Perlis. Królowie Maha Mongkut (Rama IV, panujący 1851–68) i Czulalongkorn (Rama V, panujący 1868–1910) przeprowadzili modernizację państwa, zachowując władzę absolutną.
Bezkrwawy zamach stanu, dokonany 1932 przez polityków cywilnych i przedstawicieli armii (przywódca L. Pibul Songgram), przekształcił kraj w monarchię konstytucyjną. W 1938 władzę objęło wojsko, a Pibul Songgram został premierem. W 1939 Pibul zmienił nazwę państwa na Tajlandia. Jego rząd 1940 zawarł pakt o nieagresji z Japonią, a po wkroczeniu wojsk japońskich do Tajlandii (XII 1941) — sojusz wojsk. i polityczny. W I 1942 Tajlandia wypowiedziała wojnę Wielkiej Brytanii i USA (faktycznie nie brała w niej udziału). Poparcie Japonii umożliwiło Tajlandii przejściową rewindykację części terytoriów Kambodży i Laosu (1940) oraz Birmy i Malajów (1943). Wobec przewidywanej klęski Japonii Pibul Songgram został 1944 odsunięty od władzy.
Po II wojnie światowej powstał cywilny rząd związanego z aliantami Seni Pramoja, który 1946 doprowadził do ugody z Wielką Brytanią i Francją. W 1947 do władzy wróciło wojsko, premierem (do 1957) ponownie został Pibul Songgram, który zacieśnił współpracę z USA (1950 układy o pomocy ekonomicznej i wojskowej, 1954 przystąpienie do SEATO). Rządom wojska sprzyjała niespokojna sytuacja w Indochinach, zwłaszcza wojna wietnamska 1965–73. Marszałek Thanom Kittikachorn (premier 1963–73) wysłał do Wietnamu oddziały wspomagające wojska amerykańskie. Wycofanie się USA z wojny (1973) ośmieliło opozycję. Mimo krwawego stłumienia demonstracji studenckich (X 1973) wojsko oddało władzę. W 1974 Zgromadzenie Narodowe uchwaliło konstytucję, ustanawiającą w Tajlandii demokrację parlamentarną. Proces reform został zahamowany 1976 przez wojskowy zamach stanu, konstytucję anulowano. Rok później, po kolejnym przewrocie wojskowym, Zgromadzenie Narodowe uchwaliło nową konstytucję (1978), zezwalającą na działalność polityczną. W 1989 Tajlandia unormowała stosunki z Wietnamem, a 1990 zawarła porozumienie z Kambodżą w sprawie powrotu uchodźców z tego kraju przebywających na jej terytorium (problem uchodźców jest w Tajlandii nadal aktualny z powodu napływu uciekinierów z Birmy). W 1991 rząd Chatichaia Choonhavana (działający od 1988) został obalony przez gen. S. Kongsomponga. W III 1992 w wyborach parlamentarnych zwyciężyły partie opozycyjne. Próba narzucenia premiera spoza Zgromadzenia Narodowego doprowadziła w maju do krwawych zamieszek. Przyczyniły się one do uchwalenia poprawki do konstytucji, na mocy której premier musi być deputowanym do Zgromadzenia Narodowego, oraz do rozpisania nowych wyborów (IX 1992). Zwyciężyła w nich koalicja partii opowiadających się za demokracją parlamentarną, przywódca najsilniejszej z nich — Partii Demokr. — Chuan Leekpai, został premierem. Po rozpadzie koalicji przedterminowe wybory (1995) wygrała związana z wojskiem Tajlandzka Partia Narodowa. Kolejne przedterminowe wybory parlamentarne w końcu 1996 wygrała związana z armią Partia Nowych Aspiracji, a jej przywódca, gen. Chavalit Yongchaiyudh, został premierem. Na pocz. 1997 Tajlandię ogarnął kryzys gospodarczy. We IX 1997 Zgromadzenie Narodowe uchwaliło nową konstytucję, sprzyjającą demokratyzacji życia politycznego. W XI 1997 opozycja utworzyła nowy rząd (premier, przywódca Partii Demokratycznej Chuan Leekpai). W wyborach do Izby Reprezentantów I 2001 ponad połowę głosów zdobyła partia Tajlandczycy kochają Tajlandię, co zapewniło jej przewodniczącemu, Taksinowi Shinawatrze, stanowisko premiera. Po zbojkotowanych przez opozycję wyborach 2006 Taksin, oskarżany o korupcję i populizm, zmuszony był ustąpić ze stanowiska. Częste kryzysy polityczne (2008–10 i 2013–14); 2014 wojskowy zamach stanu. Od 1946 w Tajlandii panuje Rama IX (Bhumibol Adulyadej).
zgłoś uwagę
Ilustracje
Bangkok, Świątynia Szmaragdowego Buddy, stupa (Tajlandia)fot. M. Guzy/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Bangkok, mnisi buddyjscy fot. E. i K. Dębniccy/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia