Szymborska Wisława

fot. J. Herok/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Szymborska Wisława, ur. 2 VII 1923, Kórnik k. Poznania, zm. 1 II 2012, Kraków,

poetka, autorka Wołania do Yeti i Chwili.

Urodziła się 2 VII 1923 w Kórniku koło Poznania. Od 1929 mieszka w Krakowie, 1945–48 studiowała polonistykę i socjologię na Uniwersytecie Jagiellońskim; 1953–66 była redaktorem działu poezji w tygodniku „Życie Literackie”, 1981–83 w redakcji miesięcznika literackiego „Pismo”. W 1978 sygnatariuszka deklaracji założycielskiej TKN. Od 1995 jest członkiem PAU. Pierwsze wiersze opublikowała 1945 w prasie literackiej. Wydała zbiory poetyckie: Dlatego żyjemy (1952), Pytania zadawane sobie (1954), Wołanie do Yeti (1957), Sól (1962), Sto pociech (1967), Wszelki wypadek (1972), Wielka liczba (1976), Ludzie na moście (1986), Koniec i początek (1993), Chwila (2002).

Różnorodna tematyka i forma poezji

W 2 pierwszych zbiorach uwydatnia się jeszcze tendencja socrealistyczna, potraktowana jednak nader indywidualnie, w sposób odbiegający od oficjalnych schematów i uwidaczniający już zalążki poetyki, która objawi się w dojrzałej postaci w tomie Wołanie do Yeti, otwierającym właściwą drogę twórczą poetki. Poezja jej zespala odtąd elementy liryki refleksyjno-filozoficznej, opisowo-sytuacyjnej i osobistej. W przenikającej wszystkie utwory tonacji osobistej, rzadko uciekającej się do wyznań bezpośrednich, emocja paradoksalnie splata się z chłodną diagnozą, niepokój i zatroskanie z filozoficznym aforyzmem, żartem, dowcipem językowym, autoironia ze szczerością, ironia ze współczuciem, zachwyt nad światem z metafizyczną rozpaczą, radość istnienia z poczuciem jego tragizmu; często występują tu formy liryki roli i maski, a bohaterami (i fikcyjnymi adresatami) bywają istoty i przedmioty spoza świata ludzkiego. Na kanwie tradycyjnych wzorów poezji lirycznej tworzy oryginalne formy poprzez subtelne stylizacje i nawiązania do gatunków pozapoetyckich (przypowieść, powiastka filozoficzna, utopijna fantazja) i pozaliterackich (anegdota, reportaż, notatka, stenogram rozmowy). Tematy czerpie z, często błahych, wydarzeń bieżących czy historycznych, z mitologii, literatury i sztuki, odkryć i hipotez naukowych, paranaukowych utopii, zjawisk i anomalii przyrodniczych, traktując je wszystkie jako punkty zaczepienia do rozwinięcia problemów świata ludzkiego w aspektach moralnych (Wołanie do Yeti), psychologicznych i egzystencjalnych (Sól), antropologicznych (Sto pociech), cywilizacyjnych (Wielka liczba), historiozoficznych (Ludzie na moście), metafizycznych (Wszelki wypadek, Koniec i początek); tomik Chwila większość tych wątków kondensuje i krystalizuje, osiągając szczyty wyrafinowanej prostoty i niezwykłej czystości subiektywnego liryzmu.

Zdziwienie i ironia

Naczelną kategorią epistemologiczną i estetyczną Szymborskiej jest zdziwienie, owocujące artystycznie mistrzostwem w zaskakiwaniu czytelnika niezwykłością zjawisk zwykłych, ujawnianiu ich wielowymiarowych sensów, co osiąga m.in. dzięki finezyjnym grom językowym, operowaniu paradoksami, wieloznacznościami, przemilczeniami, bogactwem odcieni ironii. Ironia, nigdy nie szydercza, stanowi fundamentalną właściwość jej postawy aksjologicznej, wypływa z poczucia niejednoznaczności pozycji człowieka we wszechświecie, z przekonania o ograniczoności jego sądów i ocen. Sceptycyzm poznawczy Szymborskiej współistnieje z jej przeświadczeniami o nieskończonym bogactwie form bytu oraz, paradoksalnie, z fundamentalnym przekonaniem o wyjątkowości i bezcenności wszelkich istnień poszczególnych wobec metafizycznej Nicości. Choć Byt jako taki osiąga tu rangę Absolutu, to jednak istnienia te w istocie pozostają wzajemnie nieprzenikalne; często też są prezentowane przez „opis negatywny” (brak, nieobecność, inną możliwość ontologiczną) i traktowane jako „cud jednorazowego zaistnienia”. Szymborska nie daje się przypisać żadnej literackiej orientacji, nie znajduje też naśladowców i nie formuje „własnej szkoły”, choć dla wielu stanowi źródło inspiracji.

Publicystyka literacka

Wydała także 4 zbiory przepojonych filozoficznym liryzmem felietonów o literaturze Lektury nadobowiązkowe (1973, 1976, 1992, 1996), wybór „porad literackich” z okresu pracy w „Życiu Literackim” (Poczta literacka 2001) oraz zbiór kunsztownych artystycznie zabaw literackich z różnych lat Rymowanki dla dużych dzieci (2003).

Poezję Szymborskiej tłumaczono na ponad 40 języków. Otrzymała m.in. nagrody: 1991 im. J.W. Goethego, 1995 im. J.G. Herdera, 1996 polskiego Pen Clubu, 1996 — Nagrodę Nobla.

Bibliografia

Poezje, Warszawa 1970;

Wybór wierszy, Warszawa 1979;

Wiersze wybrane, wybór i układ autorki, Kraków 2000.

Szymborska Wisława odbiera Nagrodę Nobla z rąk króla Szwecji Karola XVI Gustawa

Nobla Nagroda, medal W. Szymborskiej (awers)

Nobla Nagroda, medal W. Szymborskiej (rewers)