Szwajcaria. Warunki naturalne
 
Encyklopedia PWN
Szwajcaria. Warunki naturalne.
Kraj górzysto-wyżynny. Środkową i południową część Szwajcarii (ok. 60% pow.) zajmują Alpy, gł. Alpy Zachodnie, zbud. ze skał krystal. (na południu), piaskowców, łupków i wapieni (pasma północne); rozwinięta rzeźba wysokogórska o cechach glacjalnych; liczne formy polodowcowe (cyrki, doliny żłobowe, moreny, ostre granie), powstałe w plejstocenie; na południowym zachodzie pasmo Alp Pennińskich (graniczne z Włochami, z najwyższymi szczytami kraju: Dufour, 4634 m, Dom, 4545 m, Weisshorn, 4506 m i Matterhorn, 4478), fragment masywu Mont Blanc i Alp Sabaudzkich (graniczne z Francją); na północ od Alp Pennińskich, oddzielone od nich doliną Rodanu — Alpy Berneńskie (Firnsteraarhorn, 4274 m) i Alpy Fryburskie; we wschodniej części Alpy Glarneńskie, Lepontyńskie (na granicy z Włochami) i Alpy Retyckie (graniczne z Włochami i Austrią, z najwyższym szczytem Piz Bernina, 4049 m); pasma alp. rozdzielone głęboko wciętymi dolinami Renu, Aare, Rodanu i Reuss; komunikację między dolinami ułatwiają przełęcze: Wielka Św. Bernarda (wys. 2469 m), Simplon (2005 m), Św. Gotharda (2108 m), Grimsel i in. Na północnym przedgórzu Alp jest położona rozległa Wyż. Szwajcarska (ok. 30% pow. kraju), wyniesiona przeciętnie 400–500 m, pokryta osadami naniesionymi przez lodowce alp. (moreny) i wody topniejących lodowców (sandry) oraz płatami lessów. Na północnym zachodzie, wzdłuż granicy z Francją, wapienne, z silnie rozwiniętą rzeźbą krasową góry Jura (wysokość do 1679 m), przechodzące ku północy w płytową wyżynę. Klimat górski w strefie umiarkowanej ciepłej; wielkie zróżnicowanie warunków pogodowych i klim. związane z wyniesieniem terenu i ekspozycją zboczy; średnia temperatura miesięczna na wys. 500 m w styczniu od 1 do –1°C, w lipcu 18–20°C, na wys. 1000 m odpowiednio od –2° do –3°C i 13–15°C, a na wys. 2500 m od –8 do –10°C i 5–7°C; roczna suma opadów od 500–800 mm w osłoniętych kotlinach i dolinach do 3000 mm i więcej na zachodnich stokach Alp; zimą obfite opady śniegu w górach i częste lawiny; wiatry: ciepły fen wiejący z południa i chłodny bise — z północy; w nasłonecznionych, południowych dolinach alp. klimat nabiera cech śródziemnomorskich. Terytorium Szwajcarii należy do zlewisk 4 mórz: Północnego, Śródziemnego, Czarnego i Adriatyckiego; większa część powierzchni kraju jest odwadniana przez Ren (dł. w granicach Szwajcarii — 375 km, częściowo wyznacza granicę z Austrią) z dopływami Aare i Thur oraz Rodan (dł. w granicach Szwajcarii — 264 km); we wschodniej części płynie Inn (dopływ Dunaju), w południowej — Ticino (dopływ Padu); rzeki Szwajcarii mają bardzo duże zasoby hydroenerg.; liczne jeziora polodowcowe, największe: Genewskie (graniczne z Francją, pow. 581 km2), Bodeńskie (na granicy z Niemcami i Austrią), Neuchâtel, Czterech Kantonów, Zuryskie; na południu, na granicy z Włochami — Maggiore i Lugano; kilkaset niewielkich, sztucznych zbiorników wodnych; lodowce pokrywają ok. 2% pow. kraju, największy Aletsch (pow. 86,8 km2) w Alpach Berneńskich; granica wiecznego śniegu przebiega na wys. od ok. 2500 m na stokach północnych do powyżej 3000 na stokach południowych. Naturalną formację roślinną stanowią lasy (30,9% pow. kraju), zachowane gł. w górach; piętrowy układ roślinności; w Alpach do wys. 1250 m — lasy bukowo-dębowo-jodłowe lub sosnowe w suchszych dolinach wewn., do 1900 m — lasy świerkowe z modrzewiem i limbą, przechodzące wyżej w zarośla różanecznika i kosodrzewiny, powyżej 2200 m — hale alp.; w południowych dolinach alp. roślinność śródziemnomor. (sosna czarna, kasztanowiec); w Jurze lasy bukowe (do 1000 m) oraz jodłowe i jodłowo-bukowe ze świerkiem (do 1600 m); lasy chronione w sieci rezerwatów i parków nar.; w Alpach Retyckich — Szwajcarski Park Nar. (pow. 16 887 ha). Ochroną przyrody objęto ok. 28,7% pow. kraju. Gleby mało żyzne; przeważają kamieniste gleby górskie, w wyższych piętrach Alp — rankery, w Jurze — kamieniste rędziny, na Wyż. Szwajcarskiej — gleby brunatne kwaśne.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia