Szostakowicz Dmitrij D.
 
Encyklopedia PWN
Szostakowicz Dmitrij D., ur. 25 IX 1906, Petersburg, zm. 9 VIII 1975, Moskwa,
kompozytor rosyjski, jeden z najwybitniejszych symfoników XX w..
Kalendarium
Urodził się 25 IX 1906 w Petersburgu. Był także pianistą i pedagogiem muzycznym. Miał polskie pochodzenie (jego dziad, Bolesław, za udział w powstaniu styczniowym 1863–64 został zesłany na Sybir). W 1919–25 Dmitrij Szostakowicz studiował w Leningradzie — grę fortepianową u L. Nikołajewa (występując jednocześnie jako pianista taper w kinach) oraz kompozycję u M. Steinberga i A. Głazunowa.
Muzyka operowa
Już 1926 dał się poznać jako utalentowany kompozytor, autor wykonanej wtedy z powodzeniem I Symfonii (1926). Rok później wziął udział w I Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym im. F. Chopina w Warszawie, uzyskując dyplom honorowy (w następnych latach Szostakowicz ograniczał się na ogół do wykonywania własnych utworów). U schyłku lat 20. kompozytor nawiązał współpracę z reżyserem teatralnym, W. Meyerholdem, i skomponował swą pierwszą operę — Nos (Moskwa 1930). W 1934 została wystawiona jego opera Lady Macbeth mceńskiego powiatu, wg opowiadania N. Leskowa (2. wersja pt. Katarzyna Izmajłowa, Moskwa 1963). W 1937–48 Szostakowicz wykładał kompozycję w konserwatorium w Leningradzie (od 1939 jako profesor), tam też przebywał podczas blokady miasta 1941 i rozpoczął komponowanie VII Symfonii, zw. Leningradzką, którą ukończył po ewakuacji do Kujbyszewa (obecnie Samara). W 1943–48 był profesorem konserwatorium w Moskwie; wykształcił takich wybitnych kompozytorów, jak: G. Swiridow, K. Karajew, B. Czajkowski, G. Ustwolska. W 1949 wyjechał (pod naciskiem J. Stalina) do Stanów Zjednoczonych na Kongres Kultury i Obrony Pokoju (1959 ponownie z delegacją kompozytorów sowieckich), 1950 do Lipska na uroczystości 200. rocznicy śmierci J.S. Bacha, 1959 do Warszawy na festiwal Warszawska Jesień, 1960 — wraz z dyrygentami E. Mrawinskim i G. Rożdiestwienskim oraz Orkiestrą Filharmonii Leningradzkiej — na tournée po Wielkiej Brytanii, Francji, Włoszech, Belgii, Szwajcarii i Austrii, 1962 do Edynburga na festiwal poświęcony głównie jego muzyce. Otrzymał wiele wyróżnień, także tytuł artysty ludowego ZSRR; był członkiem Królewskiej Szwedzkiej Akademii Nauk, Akademii Sztuki NRD, Akademii Santa Cecilia w Rzymie, laureatem Międzynarodowej Nagrody Pokoju (1954) i Nagrody Leninowskiej (1958). Zmarł 9 VIII 1975 w Moskwie.
Od I Symfonii do oratorium Pieśń o lasach
Jego twórczość, początkowo eksperymentatorska i nowatorska (I Symfonia, Sonata 1926 i Aforyzmy na fortepian 1927), nawiązująca do stylistyki ekspresjonizmu (obie opery i wystawione w Leningradzie balety: 1931 Złoty wiek i Bołt, 1935 Jasny strumień), ulegała przejściowo naciskom ze strony ideologów sowieckich, narzucających twórcom estetykę normatywną (1936 została skrytykowana m.in. opera Lady Macbeth mceńskiego powiatu, 1948 wytknięto kompozytorowi tzw. formalizm). Przykładem kompromisu w twórczości Szostakowicza jest jego oratorium Pieśń o lasach (1949). Nieliczne podobne utwory oraz publikowane wypowiedzi kompozytora (nie zawsze autoryzowane i często nieautentyczne) przydały mu niesłusznie etykietkę sztandarowego twórcy realizmu socjalistycznego w muzyce sowieckiej; wyraz swej niechęci do tego nurtu dał w — niewykonywanej za swego życia — satyrycznej kompozycji do własnych słów pt. Antiformalisticzeskij rajok na recytatora, 4 basy, chór i fortepian (1948–57); odmienne od oficjalnych poglądy Szostakowicza zostały też przedstawione we wspomnieniach kompozytora (o niepotwierdzonej autentyczności) spisanych przez S. Wołkowa (wydanie polskie pt. Świadectwo 1989). W większości swych utworów Szostakowicz stosował śmiałe rozwiązania harmoniczne, bogatą, choć na ogół motoryczną rytmikę, błyskotliwą, oryginalną instrumentację. Wypracował własny, łatwo rozpoznawalny styl. Główna dziedzina jego twórczości — muzyka symfoniczna, przedłużająca linię wyznaczoną przez wielkich symfoników przełomu XIX i XX w., szczególnie przez G. Mahlera, rozwijała się niezależnie od awangardowych nurtów w muzyce europejskiej; dzieła z późnego okresu twórczości Szostakowicza odznaczają się niespotykanym tragizmem muzycznego wyrazu.
Utwory symfoniczne
Dmitrij Szostakowicz pozostawił 15 symfonii (m.in.: II Październikowa 1927, III Pierwszomajowa 1931, IV 1936, V 1937, IX 1945, X 1953, XI Rok 1905 1957, XII Rok 1917 1961, XIII, na bas, chór męski i orkiestrę, do tekstów J. Jewtuszenki 1962, XIV, na sopran, bas, orkiestrę smyczkową i perkusję, do tekstów G. Apollinaire’a, F. García Lorki, W. Küchelbeckera i R.M. Rilkego, 1969, XV 1971), ponadto suity orkiestrowe, koncerty (na fortepian i trąbkę 1933, fortepianowy 1957, 2 skrzypcowe 1948–67, 2 wiolonczelowe 1959–66), utwory kameralne (m.in.: Kwintet fortepianowy 1940, 15 kwartetów smyczkowych 1938–74, 2 tria fortepianowe 1923–44), fortepianowe (24 Preludia 1932–33, 24 Preludia i fugi 1950–51), wokalno-instrumentalne (na głos i orkiestrę: 6 Romansów do słów poetów japońskich 1928–31, 4 Romanse do słów A. Puszkina 1936, 6 Romansów do słów R. Burnsa, W. Szekspira i W. Raleigha 1942, Z żydowskiej poezji ludowej 1948, Kaźń Stiepana Razina, poemat na bas, chór i orkiestrę 1964, 7 wierszy Aleksandra Błoka na sopran, skrzypce, wiolonczelę i fortepian 1967), pieśni na głos (głosy) i fortepian, niedokończoną operę Gracze (wersja uzupełniona przez K. Meyera — Wuppertal 1983), operetkę Moskwa-Czeriomuszki (Moskwa 1959), muzykę teatralną i filmową oraz wiele publikowanych w prasie artykułów i wywiadów (wydanie polskie Dymitr Szostakowicz. Z pism i wypowiedzi, redaktor K. Meyer 1979).
zgłoś uwagę
Ilustracje
Szostakowicz Dmitrij, Symfonia nr 7 op 60 fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia