Szołochow Michaił A., ur. 24 V 1905, stanica Wieszeńska (obecnie obwód rostowski), zm. 21 II 1984, tamże,
prozaik rosyjski.
Szołochow Michaił A.
Encyklopedia PWN
fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Urodził się 24 V 1905 w stanicy Wieszeńskiej (obecnie obwód rostowski). Od 1934 był członkiem Prezydium Związku Pisarzy Radzieckich, od 1937 deputowanym do Rady Najwyższej ZSRR, od 1939 członkiem Akademii Nauk. Karierę pisarską rozpoczął od felietonów gazetowych. Na początku lat 20. związany z grupą literacką Mołodaja Gwardija, 1925–28 członek organizacji literacko-politycznej RAPP.
Od Opowiadań znad Donu do Zoranego ugoru
W 1926 wydał tomy prozy Opowiadania znad Donu (wydanie polskie 1958) oraz Łazoriewaja stiep', zbliżone do poetyki prozy ornamentalnej. W połowie lat 20. osiadł na stałe w rodzinnej stanicy. W 1927 rozpoczął pracę nad epopeją powieściową Cichy Don (t. 1–4 1928–40, wydanie polskie t. 1–3 1934–38, całość 1946–48, ekranizacja 1958, reżyseria S. Gierasimow). Powieść miała kilka wariantów, ale 1956 Szołochow przywrócił jej pierwotny kształt. Pisarz ukazał w niej losy kozackiego rodu w okresie wielkich przemian dziejowych (1912–22). W utrzymanym w konwencji sagi rodzinnej utworze przedstawił głównego bohatera, Grigorija Mielechowa, jako człowieka poszukującego ostatecznej prawdy w życiu, poddanego presji sprzeczności politycznej swoich czasów. Jego życiowe i polityczne wybory symbolizują uwikłanie człowieka w losy narodu i kraju, a konieczność podejmowania tych decyzji jest ukazana jako problem egzystencjalny. Po ogłoszeniu powieści Szołochowowi zarzucono brak zaangażowania politycznego, a nawet szkodliwość ideologiczną, mimo że w kilku fragmentach narracyjnych pisarz złożył deklaracje polityczne, mające równoważyć egzystencjalny wymiar dzieła. Cichy Don pozostaje wszakże refleksją o indywidualnym losie człowieka wplątanego w kolizje historii. Autorstwo epopei bywa podważane, niezależnie jednak od tego, czy Szołochow korzystał z cudzych relacji z okresu rewolucji, czy też nie, Cichy Don jako artystyczna całość jest oryginalnym tworem pisarza. Zawiera wizję ludzkich losów, zaprezentowaną z bezspornym talentem. Na początku lat 30. Michaił Szołochow podjął pracę nad powieścią o kolektywizacji wsi. Pierwszy tom Zoranego ugoru (1932, wydanie polskie 1949) to jeden z najważniejszych utworów realizmu socjalistycznego, kreujący normy powieści kołchozowej (t. 2 1960, 1. wersja, która powstała 1940–41, zaginęła podczas wojny, wydanie polskie 1961). Zmarł 21 II 1984 w stanicy Wieszeńskiej.
Proza wojenna
W czasie II wojny światowej pisarz publikował artykuły i reportaże z frontu. Tematyce wojennej poświęcił też opowiadanie Nauka nienawiści (1942, wydanie polskie 1977) i nieukończoną powieść Oni walczyli za ojczyznę (pierwsze rozdziały 1943–44, całość 1966, wydanie polskie: część 1951, całość 1977). Ostatnim ważnym utworem Szołochowa było opowiadanie Los człowieka (1957, wydanie polskie 1960), ujawniające egzystencjalny aspekt ludzkich losów podczas wydarzeń wojennych; Los człowieka zyskał szeroką popularność jako próba przywrócenia godności jeńcom wojennym uznawanym dotąd w ZSRR za zdrajców. Michaił Szołochow ogłosił też tom szkiców o literaturze Po wielieniju duszy (1970). W 1965 otrzymał Nagrodę Nobla.
