Syria. Sztuka
 
Encyklopedia PWN
Syria. Sztuka.
Ze względu na swe położenie geograficzne Syria, podobnie jak sąsiadująca z nią Palestyna, była w starożytności terenem, na którym ścierały się różnorodne obce wpływy. Narażona na najazdy ze strony Mezopotamii, Egiptu, Anatolii (gł. Hetytów) i z Płw. Arabskiego nie stworzyła jednolitej kultury. Z przedceramicznego neolitu (VII tysiącl. p.n.e.) znane są ośr. — Byblos, Ugarit i in. W końcu neolitu (IV tysiącl. p.n.e.) pojawiła się ceramika malowana, gł. typu Halaf (północna Syria), związana z kam. architekturą. Miasta w Syrii zaczęły powstawać we wczesnej epoce brązu (ok. 3000 p.n.e. np. Byblos). Ich rozwój, pobudzany przez kontakty z Mezopotamią, Anatolią, Egeą i Egiptem, został na krótko zahamowany przez najazd koczowniczych Amorytów w końcu III tysiącl.; w II tysiącl. p.n.e., gdy na obszarze Syrii toczyły się walki między Egiptem a Hetytami, gł. ośr. stały się miasta na wybrzeżu: Byblos i Ugarit (rozwój monumentalnej architektury i rzemiosła artyst. — wyroby z brązu, kości słoniowej, zależne stylistycznie od kultur Egiptu i Anatolii). W głębi lądu znaczną rolę odgrywały Aleppo, Hama, Katna, związane z kulturą Mezopotamii. Najazd tzw. Ludów Morza ok. 1200 p.n.e., z którymi łączy się upadek Ugarit, jednoczesna inwazja Izraelitów na Palestynę i Aramejczyków na Syrię, zapoczątkowały w Syrii epokę żelaza. Na wybrzeżu (Amrit, Byblos, Sydon, Tyr i in.) rozwinęła się kultura fenicka, w głębi lądu powstały liczne państwa aram., które na północy pozostawały pod silnym wpływem tradycji hetyckiej. Powstał wówczas styl zw. syro-hetyckim (Zincirli, Karatepe, Karkemisz, Alalach): w architekturze typ budowli zw. bit hilani, ortostaty, reliefy przybramne, zoomorficzne bazy kolumn; rzeźby, odznaczające się dość prymitywną formą i kompozycją, cechuje często naiwna ekspresja. W VIII i VII w. p.n.e. silny wpływ zaczęła wywierać sztuka nowoasyr. (Arslantaş). W epoce hellenistycznej i rzymskiej wykształciła się, dzięki wpływom powstałych tu miast gr. (Antiochia oraz Apamea n. Orontesem, Damaszek), odrębna sztuka łącząca elementy klas. i orientalne (Palmyra, Dura Europos, Baalbek), dla której typowe były monumentalne ulice z kolumnadami oraz sanktuaria z portykowymi dziedzińcami. W tym okresie plastyka zachodniej Syrii nie różniła się od standardowego stylu i poziomu sztuki gr.-rzymskiej; natomiast dalej na wschodzie należała do kręgu sztuki partyjskiej (Palmyra, Dura Europos). W V–VI w. Syria była ważnym ośr. sztuki wczesnochrześc. i bizantyńskiej. W północnej Syrii powstał typ bazyliki chrześc. bez atrium, krytej płaskim stropem z trójdzielną częścią wschodnią i 2-wieżową fasadą (m.in.: Kalb Lauza, Ar-Rusafa) oraz typ budowli centralnej z kopułą (Kalat Siman) i kościoły z 1 szeroką nawą podzieloną poprzecznymi łukami, z kam. stropem. Z okresu bizant. pochodzą m.in. kościoły w Gerasa (ob. w Jordanii) i Bosra (ob. Busra asz-Szam), ruiny pałacu w Kasr Ibn Wardan. Po najeździe arab. pojawiły się liczne meczety (m.in. Damaszek, Hama, Halab) i rezydencje (np. Ar-Rakka). Wysoki poziom osiągnęło rzemiosło artyst. (ceramika, wyroby metal., tkactwo) i malarstwo miniaturowe. W XII–XIII w. krzyżowcy wznosili kościoły got. (katedra w Tartus) i twierdze (m.in. Krak de Chevaliers). W XVI w. utwierdziły się wpływy sztuki tureckiej. Współczesna sztuka syr. przejmuje kierunki panujące w sztuce europejskiej.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Kalat Siman, ruiny klasztoru (płn. Syria) fot. P. Parandowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Halab (Syria)fot. R. Firmhofer/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Damaszek, meczet Umajjadów (Syria)fot. P. Parandowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia