Syria. Historia

Syria. Historia.

Do 1918 nazwa Syria odnosiła się do obszaru geograficznego, na którym współcześnie istnieją państwa: Syria, Liban, Izrael i Jordania; została ustalona w okresie rzymskim dla terenów między Eufratem a Morzem Śródziemnym oraz półwyspem Synaj a górami południowej Anatolii (historyczna Palestyna była częścią tak określonej Syrii, zw. także Wielką Syrią).

W starożytności terytorium Syrii stanowiło pomost między Egiptem oraz państwami Azji Mniejszej i Mezopotamii, a jej bogactwa naturalne i krzyżujące się na jej terenach drogi handlowe czyniły ją celem ekspansji sąsiadów. W XVII–XVI w. p.n.e. Syria wchodziła w skład państwa Mitanni, w 2. połowie XVI w. jej część północną zajęli Hetyci, w 1. połowie XV w. część południową — Egipt, który w 1. połowie XIV w. utracił ją na rzecz Hetytów. W XI w. Syria znalazła się na krótko pod rządami Asyrii. W okresie osłabienia politycznego powstało w Syrii wiele niezależnych państewek, którym w IX i VII w. Asyria narzuciła swą władzę. Po upadku państwa asyryjskiego (614–612) Syria została opanowana przez Medów, a w 1. połowie VI w. p.n.e. — Babilonię. W 2. połowie VI w. p.n.e. weszła w skład Persji, tworząc jedną z satrapii. W 333–332 została zdobyta przez Aleksandra III Wielkiego, po 301 weszła w skład państwa Seleukidów, później zwanego też królestwem syryjskim — państwa o ludności niejednolitej pod względem etnicznym, kulturowym i religijnym. Jedynym oparciem dla panującej dynastii była armia i nowo zakładane miasta greckie, ośrodki hellenizacji kraju (gł. miasta Syrii tego okresu: Antiochia n. Orontesem i Seleucja n. Tygrysem). Syria była wówczas słaba gospodarczo, brak było wewnętrznej spoistości państwa, osłabiły je ataki zewnętrznych wrogów. W 64–63 r. p.n.e. państwo Seleukidów uległo Rzymowi, stając się jego prowincją. W pierwszych wiekach n.e. Syria przeżywała rozkwit gospodarczy. Uległa w znacznym stopniu chrystianizacji. W okresie cesarstwa rzymskiego Syria miała duże znaczenie militarne — stanowiła bazę dla wypraw przeciw Partom, następnie Persom. W okresie bizantyńskim (VI i VII w.) ulegała najazdom Persów.

W 634–637 Syria opanowali Arabowie, 661–750 stała się centrum muzułmańsko-arabskiego imperium kalifów z dynastii Umajjadów, ze stolicą w Damaszku. Większość chrześcijańskiej ludność Syrii ulegała arabizacji i islamizacji. Abbasydzi (750–1258), nowa dynastia kalifów, przenieśli stolice państwa do Bagdadu, Syria stała się odtąd drugorzędną prowincją. W 877 przyłączyli ją do Egiptu Tulunidzi (lokalna dynastia namiestników egipskich) i przez ponad 6 wieków Syria była związana z kolejnymi muzułmańskimi dynastiami egipskimi (m.in. Fatymidami, Ajjubidami, Mamelukami), które na jej terenie toczyły wojny z Bizancjum, krzyżowcami i Mongołami. Przyczyniły się one do stopniowego upadku gosp. i wyludnienia Syrii (zwłaszcza najazd wojsk Timura na północną Syrię 1400–01 i złupienie oraz wymordowanie mieszkańców Aleppo, Hamy, Hims i Damaszku).

W 1517 Syria została przyłączona do imperium osmańskiego, nie zahamowało to dalszego upadku. Dopiero XIX w., a zwłaszcza otwarcie Kanału Sueskiego (1869), przyniósł ożywienie gospodarcze. W 1831–33 Syria została zajęta przez egipskie wojska Ibrahima Paszy. Interwencja mocarstw zachodnich po stronie sułtana oraz bunt miejscowej ludności spowodowały 1840 wycofanie się egipskich oddziałów. Od tej pory rosły wpływy francuskie (zwłaszcza wśród syryjskich chrześcijan) i brytyjskie. Kontakty z kulturą Zachodu spowodowały odrodzenie kulturalne i polityczne Arabów (okres nahdy) i narodziny arabskiej świadomości narodowej.

Po I wojnie światowej, wbrew brytyjskim zapewnieniom o utworzeniu niepodległego państwa arabskiego (miały one wpływ na zorganizowanie antytureckiego powstania Arabów pod wodzą synów Al-Husajna, szarifa Mekki), tereny zamieszkane przez Arabów podzielono na francuskie i brytyjskie terytoria mandatowe (zgodnie z tzw. układem Sykesa–Picota z 1916). W 1920 (konferencja w San Remo) Francja otrzymała mandat nad Syrią i Libanem. W III 1920 Arabowie syryjscy proklamowali powstanie niepodległego Królestwa Wielkiej Syrii (obejmującego także Liban i Palestynę) z emirem Fajsalem (synem szarifa Al-Husajna) jako królem. Kres temu państwu położyło wkroczenie już IV 1920 do Damaszku wojsk francuskich. Francuzi podzielili terytorium mandatowe na 4 okręgi: Liban (Bejrut i Trypolis), Syrię (Damaszek i Aleppo), Latakię (okręg zamieszkany gł. przez religijne ugrupowanie alawitów) i Dżabal ad-Duruz (okręg zamieszkany przez druzów), starając się wykorzystać różnice wyznaniowe w umocnieniu kontroli nad krajem. Niechęć do francuskiego panowania przerodziła się w ogólnonarodowe powstanie 1925–27. Przez następne lata trwała walka polityczna o niepodległość Syrii. W 1928 odbyły się wybory do Zgromadzenia Konstytucyjnego (mającego opracować projekt konstytucji), dwukrotnie rozwiązywanego przez Francuzów. W 1936 zawarto traktat o przyjaźni i sojuszu, w którym Francja uznawała niepodległość Syrii i zgadzała się na przyłączenie do Syrii okręgów Latakia i Dżabal ad-Duruz, a mandat francuski miał wygasnąć po 3 latach (z zachowaniem wojskowych i gospodarczych przywilejów Francji). Traktat ten nie został jednak przez francuski parlament ratyfikowany.

W czasie II wojny światowej francuskie władze mandatowe uznały zwierzchność rządu Vichy i zadeklarowały współpracę z państwami Osi, co spowodowało 1941 wkroczenie do Syrii wojsk alianckich (w tym oddziałów Wolnej Francji) i obalenie delegatury rządu Vichy. W 1941 rząd Wolnej Francji przyrzekł Syrii niepodległość. W 1943 utworzono narodowy rząd republiki syryjski, jednak faktyczną niepodległość Syria uzyskała dopiero 1946, chociaż już 1945 Syria została członkiem-założycielem ONZ. W 1948–49 brała udział w I wojnie izraelsko-arabskiej. Klęska Arabów przyczyniła się do zaostrzenia politycznego kryzysu wewnętrznego, w następstwie doszło do 3 przewrotów wojskowych (1949–54 dyktatura pułkownika A. asz-Sziszaklego). Od 1958 zawarto unię z Egiptem, której rezultatem było powstanie jednego państwa Zjednoczonej Republiki Arabskiej (ZRA). Jednak różnice w rozwoju gospodarczym obu krajów oraz dominacja Egipcjan w administracji państw. wywołały niezadowolenie społeczeństwa syryjskiego i 1961, po zamachu stanu, Syria wystąpiła z ZRA. Kolejne przewroty rządowe w następnych latach wynikały z walki między różnymi frakcjami Partii Socjalistycznego Odrodzenia Arabskiego (Al-Bas), sprawującej władzę po zamachu 1963. Po III wojnie izraelsko-arabskiej 1967 Syria straciła Wzgórza Golan, które znalazły się pod okupacją Izraela. Od 1968 zacieśniono współpracę z ZSRR. W 1970 władzę w Syrii zdobyła tzw. wojskowa frakcja Al-Bas, której przewodził prezydent H. al-Asad. Bezwzględnie stłumiono opozycję, zwłaszcza religijną (1982 pacyfikacja buntu w Hamie wywołanego przez Stowarzyszenie Braci Muzułmanów), zniesiono konstytucyjny zapis o islamie jako religii państwowej (sam Al-Asad był alawitą), zachowano ścisłą kontrolę nad organizacja polityczno-militarnymi uchodźców palestyńskich. Po IV wojnie izraelsko-arabskiej 1973 Syria odzyskała część Wzgórz Golan. Należała do największych przeciwników pokojowych negocjacji z Izraelem. Od 1976 oddziały syryjskie były obecne w Libanie, nadzorując początkowo zawieszenie broni w libańskiej wojnie domowej. Wojskowa i polityczna interwencja w Libanie nasilała się i została utrzymana po zakończeniu 1990 wojny domowej w Libanie. Syria potępiła iracką aneksję Kuwejtu 1990 i przyłączyła się do wojsk państw sprzymierzonych w wojnie nad Zatoką Perską 1991. W 2000 po śmierci H. Al-Asada funkcję głowy państwa przejął jego syn Baszar. W czasie wojny koalicji, pod przewodnictwem USA, przeciwko Irakowi, Syria zajęła niejednoznaczne stanowisko wobec konfliktu. Pojawiły się także oskarżenia o posiadanie przez Syrię zakazanych rodzajów broni. W 2005 wojska Syrii pod naciskiem międzynarodowym i samych Libańczyków (tzw. cedrowa rewolucja) opuściły Liban; 2011 protesty społeczne, które przerodzily się w trwającą od 2012 wojnę domową, w dotychczasowych walkach zginęło około 200 tys. ludzi, a liczbę uchodźców szacuje się na 3 mln; wschodnia część kraju pod kontrolą samozwańczego kalifatu islamskiego.