Sudan. Historia
 
Encyklopedia PWN
Sudan. Historia.
Najstarsze osadnictwo datuje się na IV–V tysiąclecie p.n.e. W starożytności na terenie północnego Sudanu istniał rolniczy kraj Kusz, który w ciągu III tysiąclecia był celem najazdów koczowniczych ludów z południowego Sudanu, a także wypraw egipskich poszukujących złota i niewolników. Północna część kraju na początku II tysiąclecia p.n.e. została podbita przez Egipt (Nubia), którego panowanie przetrwało tu do ok. 1000 p.n.e. i wywarło duży wpływ na rozwój kultury ludów zamieszkałych na tym terenie. Na początku I tysiąclecia p.n.e. powstało niezależne królestwo Kusz ze stolicą w Napata, od VI w. p.n.e. — w Meroe), w IV w. n.e. podbite przez etiopskie Aksum.
Od VI w. zaczęła się chrystianizacja. Powstały chrześcijańskie państwa Mukurra i Alwa, które przetrwały do XIII–XV w.; od VII w. nastąpiła kolonizacja arabska z Egiptu (do XV–XVI w. prawie całkowite wyparcie chrześcijaństwa przez islam). W XVI w. powstały liczne państewka (m.in. sułtanaty Sennar, Dar Fur, Kordofan), utrzymujące się głównie z handlu niewolnikami. Na południu Sudanu dominowały ludy nilotyckie. W 1820–21 północny i środkowy Sudan opanowały wojska tureckiego namiestnika Egiptu, Muhammada Alego (sułtanat Dar Fur stawiał opór do 1874) — masowy wywóz niewolników, upadek gospodarki spowodowały wyludnienie znacznych obszarów Sudanu. W latach 60. rozpoczęła się dominacja brytyjska (gubernatorzy, okupacja wojskowa pod pretekstem zwalczania handlu niewolnikami, zakazanego od 1863), przeciwko której wybuchło powstanie (1881–85) pod wodzą Mahdiego z Sudanu; 1885–89 mahdyści utworzyli własne państwo ze stolicą w Omdurmanie. Następcą Mahdiego został Abdallahi, który ogłosił świętą wojnę przeciw wszystkim sąsiadom, m.in. Etiopii (jej klęska 1888 ułatwiła Włochom opanowanie Erytrei). W 1895–99, po zwycięskiej kampanii wojsk egipsko-brytyjskich pod dowództwem gen. H. Kitchenera (1898 decydująca bitwa pod Chartumem) oraz rozstrzygnięciu na korzyść Wielkiej Brytanii tzw. sporu o Faszodę z Francją (1898), Sudan został przekształcony w kondominium egipsko-brytyjskie (faktycznie zarządzane przez Brytyjczyków). Podział administracyjny Sudanu na część północną (muzułmańską) i południową (ludność czarna, częściowo chrześcijańską) sprzyjał utrzymaniu się istniejących antagonizmów. W 1951 Egipt zerwał układ z Wielką Brytanią, król Faruk I ogłosił się także królem Sudanu. W 1956 proklamowanie niepodległej Republiki Sudanu, od 1956 członka ONZ.
Od początku niepodległości głównym problemem państwa były antagonizmy między Północą a Południem, które z czasem doprowadziły do otwartej wojny domowej. W 1958–64 dyktatura wojskowa (po zamachu stanu) marszałka J.A. Abbuda. W 1966 wybuchło na Południu powstanie (żądania autonomii). Po zamachu stanu 1969 na czele państwa stanął gen. Dż. an-Numajri (od 1971 — prezydent), który 1972 zawarł porozumienie z separatystami. Nowa konstytucja z 1973 przyznała autonomię 3 prowincjom Południa, wprowadziła rządy jednopartyjne (Sudański Związek Socjalistyczny). Od 1971 częste demonstracje i próby zamachów stanu w Sudanie; po kolejnej nieudanej próbie (1976) zastosowano terror wobec opozycji. Nastąpiło zbliżenie z państwami arabskimi (z wyjątkiem Libii), wprowadzono prawo muzułmańskie (szari'at), co spowodowało ponownie wzrost napięcia na Południu. W 1983 pułkownik J. Garang utworzył Ludowy Ruch Wyzwolenia Sudanu (LRWS) do obrony interesów niemuzułmanów. Po kilku próbach 1985 udany zamach stanu, który obalił rządy gen. an-Numajriego, wprowadził wielopartyjność i rządy 5-osobowej Rady Najwyższej (przewodniczący A.A. al-Mirghani, premier S. al-Mahdi). W 1988 sukcesy armii pułkownika Garanga, wspomaganej przez Etiopię (w odwecie za wspieranie przez Sudan ugrupowań separatystycznych w Erytrei), zmusiły władze Sudanu do zawarcia z LRWS porozumienia, zwanego układem z Addis Abeby: LRWS zgodził się na zakończenie wojny domowej w zamian za zniesienie szari'atu i przywrócenie autonomii prowincjom Południa. Układ ten nie wszedł w życie na skutek sprzeciwu fundamentalistów muzułmańskich.
W 1989 po puczu wojskowym — władzę przejęła Rada Dowództwa Rewolucji Ocalenia Narodowego (przewodniczący gen. O.H.A. al-Baszir, także szef państwa i rządu), wprowadzając stan wyjątkowy i odrzucając układ z Addis Abeby. W 1992 władze Sudanu powołały Tymczasowe Zgromadzenie Narodowe. W 1993 przewodniczący Rady, gen. al-Baszir został przez nią powołany na stanowisko prezydenta, a rada rozwiązała się. W 1996 odbyły się wybory parlamentarne i prezydenckie: wybrano 275 deputowanych do Zgromadzenia Narodowego (125 deputowanych mianowano), prezydentem został ponownie gen. O.H.A. al-Baszir. W 1999 al-Baszir wprowadził stan wyjątkowy; rozwiązano Zgromadzenie Narodowe, rząd podał się do dymisji. W wyborach prezydenckich 2000, zbojkotowanych przez opozycję, ponownie zwyciężył al-Baszir, a w wyborach parlamentarnych jego partia, Kongres Narodowy (NC). W 2002 ponownie ogłoszono zawieszenie broni w wojnie domowej w celu umożliwienia pomocy ludności Południa; mimo to walki nie ustały, a w wojnie trwającej od początku lat 80. XX w. zginęło już ok. 2 mln osób (gł. spośród niemuzułmańskiego ludności „czarnego” Południa). Niezwykle zacięte walki toczą się również w prowincji Dar Fur.
W I 2005 podpisano porozumienie pokojowe między rządem a bojownikami z Południa. Międzynarodowy Trybunał Karny w Hadze wszczął VI 2005 śledztwo (wbrew woli władz Sudanu) w sprawie zbrodni wojennych w Darfurze (ok. 180 tys. osób zginęło, a ok. 2 mln schroniło się w obozach uchodźców). 9 VII 2005, na mocy porozumienia pokojowego ze I 2005, przywódca rebeliantów z południowego Sudanu, J. Garang został wiceprezydentem Sudanu oraz szefem administracji południa kraju (otrzymało autonomię). 30 VII Garang zginął w katastrofie lotniczej; I 2011 referendum, które zadecydowano o oddzieleniu od S. południowej (chrześcijańskiej) części, 9 VII 2011 Republika Sudanu Pd. ogłosiła swoją niepodległość.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia