Strauss Johann

Strauss

[sztra^us]

Johann (mł.) , ur. 25 X 1825, Wiedeń, zm. 3 VI 1899, tamże,

austriacki kompozytor, dyrygent i skrzypek, „król walca”, idol światowych salonów i wiedeńskiej ulicy.

Urodził się 25 X 1825 w Wiedniu.

Był synem Johanna Straussa (także znanego dyrygenta, skrzypka i kompozytora walców czy sławnego Marsza Radetzkiego, przez historię określanego potem jako Johann Strauss ojciec). Zaczął komponować w 6. roku życia, gry na skrzypcach uczył się u F. Amona, członka orkiestry Straussa, ojca, potem kompozycję studiował u J. Drechslera. W 1844 założył własną, 15-osobową orkiestrę, konkurującą w Wiedniu z zespołem ojca, z którą zadebiutował 15 X w restauracji Dommayera. Start ów był nad podziw udany, o czym świadczy prasowa sentencja: „Dobry wieczór Straussie! Dzień dobry Straussie, synu!” Przez następne lata, z opuszczonymi wzdłuż biodra skrzypcami, dyrygując smyczkiem w prawej ręce, prowadził swoją orkiestrę w kilku restauracjach, salach tanecznych i balowych. W karnawale pędził dorożką czasami aż na 3 koncerty jednego dnia.

Po śmierci ojca 1849 połączył obie orkiestry w jeden zespół, z którym odbywał tournée po Europie i Stanach Zjednoczonych. W latach 50. i 60. przez 10 sezonów występował też ze swoją orkiestrą w Pawłowsku koło Petersburga, gdzie na jego koncerty zjeżdżała rosyjska elita. 27 VIII 1862 wziął ślub ze starszą od siebie śpiewaczką i matką 7 dzieci, Jetty Treffz (właśc. Henriettą Chalupetzky), a po jej śmierci 1878 ożenił się ponownie z Angeliką Dietrich, śpiewaczką pochodzącą z Wrocławia, o 25 lat młodszą od kompozytora (małżeństwo to trwało bardzo krótko i Strauss związał się — już do końca życia — z o 30 lat młodszą Adelą Deutsch).

Po zetknięciu się 1863 w Wiedniu z J. Offenbachem i jego operetkami, przekazał kierownictwo orkiestry młodszym braciom: Josephowi i Eduardowi, sam zaś poświęcił się kompozycji (orkiestra braci Strausów m.in. przez cały sezon letni 1870 koncertowała w Dolinie Szwajcarskiej w Warszawie). Strauss kupił willę przy pałacu Schönbrunn w Wiedniu, w której Jetty urządziła zaciszne, pełne uroku miejsce do pracy i rodzinną przystań. Stała się doradcą artystycznym Straussa, jego sekretarką, impresariem, szefem reklamy i bankierem w jednej osobie, stanowiąc przez 16 lat małżeństwa solidne wsparcie dla jego działalności artystycznej. Już w pierwszych miesiącach tej współpracy tak pokierowała staraniami Straussa, że po 12 latach oczekiwań otrzymał on tytuł „dyrektora cesarsko-królewskich balów dworskich”. Kiedy wyjechała ze Straussem i jego orkiestrą 1878 do Stanów Zjednoczonych na koncerty z okazji 100-lecia niepodległości Bostonu, dziennikarzom amerykańskim tak oto relacjonowała pozycję „króla walca” w Europie: „gdy cesarz Franciszek Józef spotyka męża na przechadzce w Schönbrunnie, pierwszy pozdrawia Jana mówiąc Szczęść Boże, co tam słychać?”.

Tytan pracy

Pisał, notował, wszędzie i na wszystkim (z mankietami włącznie) sypiące się z rogu obfitości pomysły melodyczne czy modulacyjne. Tak jak od ojca, tak i od niego organizatorzy zabaw domagali się ciągle nowych polek i walców. A każda ta nowość, nawet przyjmowana z entuzjazmem, już następnego dnia mogła iść w niepamięć publiczności i nowy bal znów należało powitać nową melodią, nowym tańcem. To samo działo się nie tylko w lokalach Wiednia, ale i podczas występów na całym świecie.

Patrząc na twórczość w wymiarze ilościowym, można dziś powiedzieć, że „wydajność” syna była dwukrotnie wyższa niż ojca (przy czym syn żył o 30 lat dłużej od swojego sławnego ojca). Syn napisał bowiem 16 dużych utworów muzyczno-scenicznych (których ojciec nigdy nie tworzył), a także 479 utworów estradowych: 174 polki, 159 walców, 70 kadryli, 40 marszów i 36 innych drobnych utworów.

Nieśmiertelne przeboje

Do jego najsłynniejszych walców wiedeńskich (będących najczęściej wiązanką walców ze wstępem i kodą) należą m.in.: Nad pięknym modrym Dunajem (1867), nazywany też „walcową symfonią” i uważany za najsławniejszy walc w historii muzyki, Życie artysty (1867), Opowieści Lasku Wiedeńskiego (1868), Wino, kobieta i śpiew (1869), Wiedeńska krew (1873), Róże Południa (1880), Odgłosy wiosny (1883) czy Walc cesarski (1889).

Z kilkunastu operetek Straussa, do tzw. „żelaznego repertuaru” teatrów muzycznych na całym świecie weszły m.in. Indygo (1871), znana też pod tytułem Tysiąc i jedna noc (w opracowaniu E. Reiterera), Zemsta nietoperza (1874), Noc w Wenecji (1883), Baron cygański (określana także mianem opery, 1885). Wszystkie miały swoje prapremiery w Wiedniu, na scenie Theater an der Wien.

Evergreenami w repertuarach orkiestr rozrywkowych XIX i XX w. stały się też niektóre polki Straussa, np. Warschauer — Polka (1850), Champagner (1858), Trisch-trasch (1858), Leichtes Blut (1867) czy skomponowana razem z bratem Józefem Pizzicato-Polka (1869).