Strabon
 
Encyklopedia PWN
Strabon, Strábōn, ur. 63 r. p.n.e., Amaseja (ob. Amasya, Turcja), zm. ok. 20 r. n.e.,
grecki geograf i podróżnik.
Kalendarium
Urodził się 63 r. p.n.e. w Amasei (obecnie Amasya, Turcja). Pochodził z zamożnej rodziny. Rodzina jego matki była spokrewniona z hellenistycznymi władcami Pontu — Mitrydatesem I i Mitrydatesem VI. W 44 r. p.n.e. Strabon przyjechał do Rzymu, popierał rzymskie imperium. Uczył się retoryki, początkowo zajmował się historią, później filozofią, a zwłaszcza geografią. Studiował dzieła Arystotelesa. Wiele podróżował, od Morza Czarnego po Etiopię oraz od Armenii po Sycylię. Zmarł ok. 20 r. n.e. Pozostawił obszerne dzieło w 17 księgach, znane pod nazwą Geōgraphiká (lub Geōgraphumena) — pierwszą w dziejach geografię powszechną. Dzieło zawiera opisy znanych ówcześnie krain, ok. 4 tysięcy nazw geograficznych oraz ogólne rozważania o dawnych geografach. O tym jak bardzo było cenione świadczy fakt, że w czasach bizantyjskich było podręcznikiem szkolnym, autora określano zaś mianem ho geōgraphos — „geograf jako taki”. Z 17 ksiąg nie zachował się żaden oryginał, dzieło znane jest z odpisów.
Opis ksiąg
W pierwszej i drugiej księdze swego dzieła Strabon przedstawia ogólne problemy geograficzne, zajmuje się polemiką z Eratostenesem z Cyreny i Posejdoniosem oraz przeglądem ekumeny, czyli części powierzchni Ziemi stale zamieszkanej przez człowieka i wykorzystywanej gospodarczo. Pozostałe 15 ksiąg dotyczy chorografii, czyli w dzisiejszym rozumieniu geografii regionalnej. W księgach trzeciej i czwartej Strabon zawarł opis Hiszpanii i Francji, w piątej i szóstej — Włoch, a w siódmej charakteryzuje północną i wschodnią Europę. Księgi ósma, dziewiąta i dziesiąta dotyczą Grecji i krajów przyległych, w jedenastej przedstawia ogólny opis Azji, a w dwunastej, trzynastej i czternastej — znacznie bardziej dokładny Azji Mniejszej. Księga piętnasta poświęcona jest Indiom i Persji, szesnasta — Syrii i Arabii, a siedemnasta — Egiptowi i pozostałym krajom Afryki. Dzieło Geōgraphiká zamyka Strabon przeglądem terenów Imperium Romanum.
Wartość naukowa
Znajomość krajów i ludzi nabył Strabon, jak sam twierdził, w czasie dalekich podróży. Przy opracowaniu swego dzieła nagminnie korzystał jednak z prac Polibiusza, od którego przejął zainteresowanie geografią historyczną, Poseidoniusza, którego prace dostarczyły mu wiele obserwacji dotyczących zjawisk fizyczno–geograficznych, Hipparcha, a przede wszystkim Eratostenesa. Od tego ostatniego zapożyczył zarówno plan swej pracy, jak też znaczną część poglądów naukowych. Strabon korzystał także z opisów wielu innych geografów, tworząc przy omawianiu poszczególnych krajów kompilacje z ich prac i uzupełniając je informacjami pochodzącymi z miejscowych źródeł. Istotnym źródłem informacji były dla Strabona pisma Cezara i dokumenty administracji rzymskiej.
Strabon miał niekiedy mylne wyobrażenie o topografii opisywanych regionów, szczególnie dotyczyło to opisu pasm górskich i kształtu linii brzegowej. Zgromadził jednak mnóstwo geograficznych wiadomości. Widać to wyraźnie na przykładzie opisu Europy. W najpełniejszy sposób charakteryzował kraje Europy Zachodniej, dając świadectwo dobrej znajomości tych regionów. Był przekonany o wyższości kontynentu europejskiego nad innymi częściami świata. Wielkiej wagi dokumentem geologicznym jest opis Wezuwiusza sporządzony przez Strabona 60 lat przed jego historycznym wybuchem. Północną Germanię aż po rzekę Albis (Łabę) opisał mniej szczegółowo, lecz i w tym przypadku wykazał dobrą geograficzną znajomość tej części Europy. Natomiast tereny położone na wschód od Łaby, w tym kraje nadwiślańskie, były mu zupełnie nie znane. Podobnie niewiele wiedział o ziemiach położonych na północ od Morza Czarnego i o Półwyspie Bałkańskim, zdawał sobie jednak sprawę z zasadniczych cech geograficznych tych terenów.
Zagadnienia matematyczno-geograficzne podejmuje Strabon tylko pobieżnie, głównie w tym celu, aby określić miejsce, jakie na globie ziemskim zajmuje ekumena, czyli obszary zamieszkane przez człowieka. Porusza przy tym zagadnienie możliwości istnienia innych, nieznanych ekumen, równorzędnych pod względem rozwoju ze śródziemnomorsko-indyjską.
Jak twierdzą znawcy przedmiotu, w żadnym innym dziele antycznym nie przedstawiono tak błyskotliwej znajomości ekumeny. Co więcej, dzieło Strabona mimo, że powstałe przed ponad 2000 lat zawiera w sobie liczne elementy charakterystyczne dla geografii współczesnej. Strabon traktuje układ strefowy lądów jako efekt oddziaływania różnych czynników geograficznych, odróżnia podział fizyczny i etnograficzny od podziału politycznego, który uważa za zmienny, jest świadomy wpływu warunków przyrodniczych na rozwój polityczny krajów, wreszcie wyjaśnia proces przeobrażania się środowiska naturalnego w kulturowe. Jak widać najważniejszym elementem, łączącym dzieło Strabona z geografią współczesną jest świadomość ścisłych związków człowieka ze środowiskiem przyrodniczym, warunkujących jego działalność gospodarczą. Wraz z tym poglądem Strabon wniósł do geografii zasadę wartościowania naturalnych warunków środowiska z punktu widzenia ich ekonomicznej przydatności.
Nie zawsze dzieło Strabona było oceniane zgodnie z jego merytoryczną wartością. Nie cytuje jej Pliniusz, autor Historia naturalis, ani Ptolemeusz Klaudiusz, ani Ammianus Marcellinus, ostatni wielki historyk starożytności. Dopiero w połowie VI w. odwołuje się do niego Stefan z Bizancjum opracowując słownik geograficzny. Także w czasach nowożytnych różne były poglądy na temat dzieła Strabona. Tym niemniej Geōgraphiká jest bez wątpienia pierwszą w dziejach geografią uniwersalną, a zawarte w 17 księgach obserwacje z różnych regionów świata i jakość geograficznej syntezy odpowiadają, zdaniem większości badaczy, dzisiejszym wymaganiom.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia